tag:blogger.com,1999:blog-27785353614215536142024-03-13T05:11:12.050-07:00Kum TanesiInsan ancak ruhuyla görür.Sabir ve zaman siddet ve öfkenin yapabileceginden cok daha is basarir.Kum Tanesihttp://www.blogger.com/profile/12128250103722724703noreply@blogger.comBlogger386125tag:blogger.com,1999:blog-2778535361421553614.post-91379018681051075222014-03-22T02:52:00.001-07:002014-03-22T02:52:10.533-07:00Bûşehr Liyan Grubu - Bûşehr Muziği<iframe allowfullscreen="" frameborder="0" height="344" src="//www.youtube.com/embed/wmY9898iXzA" width="459"></iframe>Kum Tanesihttp://www.blogger.com/profile/12128250103722724703noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-2778535361421553614.post-23435828142562525192014-03-22T02:43:00.001-07:002014-03-22T02:43:09.792-07:00KIOSK "YAROM BIA" (Ft, Mohsen Namjoo), by MOSTAFA HERAVI 2009"( Sergei P...<iframe allowfullscreen="" frameborder="0" height="270" src="//www.youtube.com/embed/dFRworsIhW4" width="480"></iframe>Kum Tanesihttp://www.blogger.com/profile/12128250103722724703noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-2778535361421553614.post-53754480021271944982014-03-22T02:38:00.001-07:002014-03-22T02:38:15.471-07:00Mohsen Namjoo - Haftat<iframe allowfullscreen="" frameborder="0" height="344" src="//www.youtube.com/embed/ZpAsNmMToS0" width="459"></iframe>Kum Tanesihttp://www.blogger.com/profile/12128250103722724703noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-2778535361421553614.post-61278847099766891582014-03-22T02:33:00.001-07:002014-03-22T02:33:26.752-07:00Steve Lawrence - I will wait for you (1965)<iframe allowfullscreen="" frameborder="0" height="270" src="//www.youtube.com/embed/k1Y4gs38d3I" width="480"></iframe>Kum Tanesihttp://www.blogger.com/profile/12128250103722724703noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-2778535361421553614.post-19577867158453158812014-03-21T14:00:00.001-07:002014-03-21T14:00:00.332-07:00Ahang Besyar zibaye " khabe shirin " az Salar<iframe allowfullscreen="" frameborder="0" height="344" src="//www.youtube.com/embed/juTAzo3srO4" width="459"></iframe>Kum Tanesihttp://www.blogger.com/profile/12128250103722724703noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-2778535361421553614.post-51403898998693730252014-03-21T13:44:00.003-07:002014-03-21T13:44:27.220-07:00Salar Aghili - Hekayat<iframe allowfullscreen="" frameborder="0" height="344" src="//www.youtube.com/embed/3w15EyYglZQ" width="459"></iframe>Kum Tanesihttp://www.blogger.com/profile/12128250103722724703noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-2778535361421553614.post-75773862355565573932014-03-21T13:44:00.001-07:002014-03-21T13:51:16.701-07:00Salar Aghili - Hekayat<iframe allowfullscreen="" frameborder="0" height="344" src="//www.youtube.com/embed/3w15EyYglZQ" width="459"></iframe>Kum Tanesihttp://www.blogger.com/profile/12128250103722724703noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-2778535361421553614.post-56351833035451959462014-03-21T13:42:00.001-07:002014-03-21T13:50:51.772-07:00Daryuş & Feramerz - Eğer Bir Gün<iframe allowfullscreen="" frameborder="0" height="270" src="//www.youtube.com/embed/gq0bjF7vUtE" width="480"></iframe>Kum Tanesihttp://www.blogger.com/profile/12128250103722724703noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-2778535361421553614.post-16023423093258745952013-04-21T16:29:00.002-07:002013-04-21T16:29:39.910-07:00<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="http://4.bp.blogspot.com/-NkpoA6V_zek/UXR1bZJOStI/AAAAAAAATCc/3nndC_tmwZA/s1600/10-10.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="320" src="http://4.bp.blogspot.com/-NkpoA6V_zek/UXR1bZJOStI/AAAAAAAATCc/3nndC_tmwZA/s320/10-10.jpg" width="256" /></a></div>
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="http://2.bp.blogspot.com/-DZ9RnXCUiC4/UXR1eXg4d6I/AAAAAAAATCk/4pNovJM67Tk/s1600/10-20.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="320" src="http://2.bp.blogspot.com/-DZ9RnXCUiC4/UXR1eXg4d6I/AAAAAAAATCk/4pNovJM67Tk/s320/10-20.jpg" width="164" /></a></div>
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="http://3.bp.blogspot.com/-glMKZB8g2CE/UXR1g6rZn8I/AAAAAAAATCs/LqX8VSQnLl0/s1600/12-7.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="320" src="http://3.bp.blogspot.com/-glMKZB8g2CE/UXR1g6rZn8I/AAAAAAAATCs/LqX8VSQnLl0/s320/12-7.jpg" width="226" /></a></div>
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="http://3.bp.blogspot.com/-A8fC-Dd7tIs/UXR1i3N0dCI/AAAAAAAATC0/RUhEKQ0Cm-M/s1600/12-8.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="320" src="http://3.bp.blogspot.com/-A8fC-Dd7tIs/UXR1i3N0dCI/AAAAAAAATC0/RUhEKQ0Cm-M/s320/12-8.jpg" width="183" /></a></div>
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="http://2.bp.blogspot.com/-VKTJMVZfWnw/UXR1lBs5rLI/AAAAAAAATC8/1iq_K6glwwI/s1600/12-9.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="320" src="http://2.bp.blogspot.com/-VKTJMVZfWnw/UXR1lBs5rLI/AAAAAAAATC8/1iq_K6glwwI/s320/12-9.jpg" width="211" /></a></div>
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="http://4.bp.blogspot.com/-0jQFk4_PF5o/UXR1nSmqvdI/AAAAAAAATDE/hNYJlJKwGls/s1600/12-10.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="213" src="http://4.bp.blogspot.com/-0jQFk4_PF5o/UXR1nSmqvdI/AAAAAAAATDE/hNYJlJKwGls/s320/12-10.jpg" width="320" /></a></div>
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="http://4.bp.blogspot.com/-vUFT6bsdR1s/UXR1pYxJXYI/AAAAAAAATDM/cqjjNSO71Pc/s1600/12-11.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="251" src="http://4.bp.blogspot.com/-vUFT6bsdR1s/UXR1pYxJXYI/AAAAAAAATDM/cqjjNSO71Pc/s320/12-11.jpg" width="320" /></a></div>
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="http://4.bp.blogspot.com/-0JxewfS2EfE/UXR1snmvHsI/AAAAAAAATDU/oduDTgOCOc8/s1600/12-12.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="320" src="http://4.bp.blogspot.com/-0JxewfS2EfE/UXR1snmvHsI/AAAAAAAATDU/oduDTgOCOc8/s320/12-12.jpg" width="232" /></a></div>
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="http://2.bp.blogspot.com/-qq9IHMsv0Ss/UXR1uttbz7I/AAAAAAAATDc/98LUgN-ep4U/s1600/12-13.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="320" src="http://2.bp.blogspot.com/-qq9IHMsv0Ss/UXR1uttbz7I/AAAAAAAATDc/98LUgN-ep4U/s320/12-13.jpg" width="180" /></a></div>
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="http://1.bp.blogspot.com/-eqSHcRtLM9U/UXR1xhSNQZI/AAAAAAAATDk/wtcXzq82cSA/s1600/12-19.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="320" src="http://1.bp.blogspot.com/-eqSHcRtLM9U/UXR1xhSNQZI/AAAAAAAATDk/wtcXzq82cSA/s320/12-19.jpg" width="225" /></a></div>
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="http://2.bp.blogspot.com/-XpYBquDkPK8/UXR1zryO_hI/AAAAAAAATDs/Hl0CWeQTVZM/s1600/12-20.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="320" src="http://2.bp.blogspot.com/-XpYBquDkPK8/UXR1zryO_hI/AAAAAAAATDs/Hl0CWeQTVZM/s320/12-20.jpg" width="215" /></a></div>
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="http://2.bp.blogspot.com/-Iwr0-cdVfc4/UXR12XFRjnI/AAAAAAAATD0/vC95PMNkjZI/s1600/13-8.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="320" src="http://2.bp.blogspot.com/-Iwr0-cdVfc4/UXR12XFRjnI/AAAAAAAATD0/vC95PMNkjZI/s320/13-8.jpg" width="205" /></a></div>
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="http://1.bp.blogspot.com/-EPsaLCIcdt8/UXR144zZzpI/AAAAAAAATD8/A7LewnFihik/s1600/13-10.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="320" src="http://1.bp.blogspot.com/-EPsaLCIcdt8/UXR144zZzpI/AAAAAAAATD8/A7LewnFihik/s320/13-10.jpg" width="143" /></a></div>
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="http://3.bp.blogspot.com/-efXhKgh6AXc/UXR16sjxi-I/AAAAAAAATEE/6n1WGx0ZFO4/s1600/13-12.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="320" src="http://3.bp.blogspot.com/-efXhKgh6AXc/UXR16sjxi-I/AAAAAAAATEE/6n1WGx0ZFO4/s320/13-12.jpg" width="177" /></a></div>
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="http://1.bp.blogspot.com/-2LgSDBtgE5c/UXR188nj7zI/AAAAAAAATEM/rS_1BoP8tYo/s1600/13-14.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="320" src="http://1.bp.blogspot.com/-2LgSDBtgE5c/UXR188nj7zI/AAAAAAAATEM/rS_1BoP8tYo/s320/13-14.jpg" width="190" /></a></div>
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="http://2.bp.blogspot.com/-HuIIhmdogoI/UXR2BXATxVI/AAAAAAAATEU/uWCuciZNgIM/s1600/13-15.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="320" src="http://2.bp.blogspot.com/-HuIIhmdogoI/UXR2BXATxVI/AAAAAAAATEU/uWCuciZNgIM/s320/13-15.jpg" width="217" /></a></div>
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="http://4.bp.blogspot.com/-4elN41p_vEY/UXR2DqNyJoI/AAAAAAAATEc/JXil0EW-uN0/s1600/13-16.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="320" src="http://4.bp.blogspot.com/-4elN41p_vEY/UXR2DqNyJoI/AAAAAAAATEc/JXil0EW-uN0/s320/13-16.jpg" width="198" /></a></div>
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="http://3.bp.blogspot.com/-3W10YTxtkks/UXR2FjXrEKI/AAAAAAAATEk/Wxcii6i67RE/s1600/13-19.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="320" src="http://3.bp.blogspot.com/-3W10YTxtkks/UXR2FjXrEKI/AAAAAAAATEk/Wxcii6i67RE/s320/13-19.jpg" width="212" /></a></div>
<br />Kum Tanesihttp://www.blogger.com/profile/12128250103722724703noreply@blogger.com1tag:blogger.com,1999:blog-2778535361421553614.post-15472495652346303022013-04-21T16:14:00.002-07:002013-04-21T16:14:53.827-07:00<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="http://1.bp.blogspot.com/-_BpQiplEyxw/UXRx1tHctmI/AAAAAAAATAs/T1W0SuOeZf4/s1600/8-8.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="320" src="http://1.bp.blogspot.com/-_BpQiplEyxw/UXRx1tHctmI/AAAAAAAATAs/T1W0SuOeZf4/s320/8-8.jpg" width="244" /></a></div>
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="http://2.bp.blogspot.com/-qwXLCYn3IbQ/UXRx4rmn8eI/AAAAAAAATA0/dzs2lYdjP_M/s1600/5_22image511.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="320" src="http://2.bp.blogspot.com/-qwXLCYn3IbQ/UXRx4rmn8eI/AAAAAAAATA0/dzs2lYdjP_M/s320/5_22image511.jpg" width="211" /></a></div>
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="http://4.bp.blogspot.com/-U-ScaTcBF6w/UXRx8BZdyfI/AAAAAAAATA8/kh2PXr88k_0/s1600/8-14.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="214" src="http://4.bp.blogspot.com/-U-ScaTcBF6w/UXRx8BZdyfI/AAAAAAAATA8/kh2PXr88k_0/s320/8-14.jpg" width="320" /></a></div>
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="http://2.bp.blogspot.com/-vq3QWaofKgs/UXRx-WGXBiI/AAAAAAAATBE/iofpqmVKTPs/s1600/8-19.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="226" src="http://2.bp.blogspot.com/-vq3QWaofKgs/UXRx-WGXBiI/AAAAAAAATBE/iofpqmVKTPs/s320/8-19.jpg" width="320" /></a></div>
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="http://2.bp.blogspot.com/-y_jRkbk6bqU/UXRyBNYee1I/AAAAAAAATBM/R7prdmTlSzg/s1600/9-14.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="228" src="http://2.bp.blogspot.com/-y_jRkbk6bqU/UXRyBNYee1I/AAAAAAAATBM/R7prdmTlSzg/s320/9-14.jpg" width="320" /></a></div>
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="http://4.bp.blogspot.com/-aYfYd06nRas/UXRyCz7-zNI/AAAAAAAATBU/IZpT5FBcUmY/s1600/9gldh.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="211" src="http://4.bp.blogspot.com/-aYfYd06nRas/UXRyCz7-zNI/AAAAAAAATBU/IZpT5FBcUmY/s320/9gldh.jpg" width="320" /></a></div>
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="http://4.bp.blogspot.com/-A3y0xRIAZ-c/UXRyKy5whGI/AAAAAAAATBc/LdgzVCz7SKM/s1600/29.03.2013+-+1(7).jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="320" src="http://4.bp.blogspot.com/-A3y0xRIAZ-c/UXRyKy5whGI/AAAAAAAATBc/LdgzVCz7SKM/s320/29.03.2013+-+1(7).jpg" width="245" /></a></div>
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="http://4.bp.blogspot.com/-gRFVDwI37do/UXRyQ_sCUvI/AAAAAAAATBk/HxRpeSEimLw/s1600/67-9.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="320" src="http://4.bp.blogspot.com/-gRFVDwI37do/UXRyQ_sCUvI/AAAAAAAATBk/HxRpeSEimLw/s320/67-9.jpg" width="237" /></a></div>
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="http://1.bp.blogspot.com/-nOIn0JB9bjk/UXRyYReERaI/AAAAAAAATBs/h-FrISJy9Cg/s1600/800px-Anonymous_Venetian_orientalist_painting,_The_Reception_of_the_Ambassadors_in_Damascus%27,_1511,_the_Louvre.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="183" src="http://1.bp.blogspot.com/-nOIn0JB9bjk/UXRyYReERaI/AAAAAAAATBs/h-FrISJy9Cg/s320/800px-Anonymous_Venetian_orientalist_painting,_The_Reception_of_the_Ambassadors_in_Damascus%27,_1511,_the_Louvre.jpg" width="320" /></a></div>
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="http://1.bp.blogspot.com/-kA5K4MPlEmQ/UXRyfdg6EMI/AAAAAAAATB0/17Fo-l2lP_E/s1600/3390_451697858218361_1773291548_n.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="263" src="http://1.bp.blogspot.com/-kA5K4MPlEmQ/UXRyfdg6EMI/AAAAAAAATB0/17Fo-l2lP_E/s320/3390_451697858218361_1773291548_n.jpg" width="320" /></a></div>
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="http://4.bp.blogspot.com/-tyXmVOXk2w0/UXRynlqO_eI/AAAAAAAATB8/9ULFg6QTP8E/s1600/3874_451892341532246_1900289887_n.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="237" src="http://4.bp.blogspot.com/-tyXmVOXk2w0/UXRynlqO_eI/AAAAAAAATB8/9ULFg6QTP8E/s320/3874_451892341532246_1900289887_n.jpg" width="320" /></a></div>
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="http://2.bp.blogspot.com/-zWv9eTkme8g/UXRytzxogKI/AAAAAAAATCE/qa2VPIeGnoA/s1600/6984_444647475590066_1004390895_n.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="240" src="http://2.bp.blogspot.com/-zWv9eTkme8g/UXRytzxogKI/AAAAAAAATCE/qa2VPIeGnoA/s320/6984_444647475590066_1004390895_n.jpg" width="320" /></a></div>
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="http://2.bp.blogspot.com/-1-KJVkTZJdE/UXRy2u2ipTI/AAAAAAAATCM/j9D8MBMjIEI/s1600/23385_417809248309807_123045767_n.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="320" src="http://2.bp.blogspot.com/-1-KJVkTZJdE/UXRy2u2ipTI/AAAAAAAATCM/j9D8MBMjIEI/s320/23385_417809248309807_123045767_n.jpg" width="268" /></a></div>
<br />Kum Tanesihttp://www.blogger.com/profile/12128250103722724703noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-2778535361421553614.post-65033701057785439982013-04-21T16:08:00.000-07:002013-04-21T16:08:03.780-07:00<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="http://1.bp.blogspot.com/-HmEl4ML4uik/UXRwY8tGYmI/AAAAAAAAS-k/SgqR9K3CmR0/s1600/4-2.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="320" src="http://1.bp.blogspot.com/-HmEl4ML4uik/UXRwY8tGYmI/AAAAAAAAS-k/SgqR9K3CmR0/s320/4-2.jpg" width="180" /></a></div>
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="http://4.bp.blogspot.com/-xYZpn_cHbiA/UXRwbg4pI8I/AAAAAAAAS-s/NGF9DdPl6mU/s1600/4-4.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="320" src="http://4.bp.blogspot.com/-xYZpn_cHbiA/UXRwbg4pI8I/AAAAAAAAS-s/NGF9DdPl6mU/s320/4-4.jpg" width="165" /></a></div>
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="http://3.bp.blogspot.com/-SuiEvBAl2PM/UXRwdfhrw6I/AAAAAAAAS-0/7YJOcBhsNsU/s1600/4-8.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="320" src="http://3.bp.blogspot.com/-SuiEvBAl2PM/UXRwdfhrw6I/AAAAAAAAS-0/7YJOcBhsNsU/s320/4-8.jpg" width="189" /></a></div>
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="http://1.bp.blogspot.com/-YwI7Cn1VIcY/UXRweqs3JfI/AAAAAAAAS-8/WYfPDguR29Q/s1600/4-13.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="320" src="http://1.bp.blogspot.com/-YwI7Cn1VIcY/UXRweqs3JfI/AAAAAAAAS-8/WYfPDguR29Q/s320/4-13.jpg" width="203" /></a></div>
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="http://4.bp.blogspot.com/-ZIxzAcRYjO0/UXRwgIs7WjI/AAAAAAAAS_E/-CKz20rMaqw/s1600/4-17.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="320" src="http://4.bp.blogspot.com/-ZIxzAcRYjO0/UXRwgIs7WjI/AAAAAAAAS_E/-CKz20rMaqw/s320/4-17.jpg" width="235" /></a></div>
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="http://4.bp.blogspot.com/-_WiYWdtPY5c/UXRwiTMjJrI/AAAAAAAAS_M/wCKuRil6fhA/s1600/5-1.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="320" src="http://4.bp.blogspot.com/-_WiYWdtPY5c/UXRwiTMjJrI/AAAAAAAAS_M/wCKuRil6fhA/s320/5-1.jpg" width="185" /></a></div>
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="http://4.bp.blogspot.com/-8eFVPj8YT-w/UXRwj9Pw5FI/AAAAAAAAS_U/HtVnvjZZ_8s/s1600/5-5.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="254" src="http://4.bp.blogspot.com/-8eFVPj8YT-w/UXRwj9Pw5FI/AAAAAAAAS_U/HtVnvjZZ_8s/s320/5-5.jpg" width="320" /></a></div>
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="http://2.bp.blogspot.com/-aphXO862UJw/UXRwlUTweTI/AAAAAAAAS_c/hdKST770UVM/s1600/5-10.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="208" src="http://2.bp.blogspot.com/-aphXO862UJw/UXRwlUTweTI/AAAAAAAAS_c/hdKST770UVM/s320/5-10.jpg" width="320" /></a></div>
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="http://2.bp.blogspot.com/-FE-6M1EDcJw/UXRwmt-QnCI/AAAAAAAAS_k/sGjK3WCC0lE/s1600/5-11.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="210" src="http://2.bp.blogspot.com/-FE-6M1EDcJw/UXRwmt-QnCI/AAAAAAAAS_k/sGjK3WCC0lE/s320/5-11.jpg" width="320" /></a></div>
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="http://3.bp.blogspot.com/-FrrF5g_yupA/UXRwn3vpePI/AAAAAAAAS_s/zJgv-VYUG1k/s1600/5-14.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="198" src="http://3.bp.blogspot.com/-FrrF5g_yupA/UXRwn3vpePI/AAAAAAAAS_s/zJgv-VYUG1k/s320/5-14.jpg" width="320" /></a></div>
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="http://3.bp.blogspot.com/-5qUjTcNjCQA/UXRwpfiBjYI/AAAAAAAAS_0/VIIiSkKxcv8/s1600/5-18.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="182" src="http://3.bp.blogspot.com/-5qUjTcNjCQA/UXRwpfiBjYI/AAAAAAAAS_0/VIIiSkKxcv8/s320/5-18.jpg" width="320" /></a></div>
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="http://1.bp.blogspot.com/--ptXnrsQimI/UXRwqdtncMI/AAAAAAAAS_8/r6_aRSQagCI/s1600/5-19.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="248" src="http://1.bp.blogspot.com/--ptXnrsQimI/UXRwqdtncMI/AAAAAAAAS_8/r6_aRSQagCI/s320/5-19.jpg" width="320" /></a></div>
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="http://1.bp.blogspot.com/-JVD742PmbKw/UXRwszJAjHI/AAAAAAAATAE/zYBB7kbW3kE/s1600/6-6.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="258" src="http://1.bp.blogspot.com/-JVD742PmbKw/UXRwszJAjHI/AAAAAAAATAE/zYBB7kbW3kE/s320/6-6.jpg" width="320" /></a></div>
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="http://4.bp.blogspot.com/-vKYjgdppVT4/UXRwvWEHyoI/AAAAAAAATAM/kdi3jIby3Ao/s1600/6-20.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="251" src="http://4.bp.blogspot.com/-vKYjgdppVT4/UXRwvWEHyoI/AAAAAAAATAM/kdi3jIby3Ao/s320/6-20.jpg" width="320" /></a></div>
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="http://3.bp.blogspot.com/-nhxPaK7ksHg/UXRw4sfkr3I/AAAAAAAATAU/L2kpt3hQYTo/s1600/38-10.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="320" src="http://3.bp.blogspot.com/-nhxPaK7ksHg/UXRw4sfkr3I/AAAAAAAATAU/L2kpt3hQYTo/s320/38-10.jpg" width="256" /></a></div>
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="http://1.bp.blogspot.com/-lg5wt9bIgA0/UXRw-OoJdGI/AAAAAAAATAc/yn7dvSZsRV0/s1600/67-3.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="256" src="http://1.bp.blogspot.com/-lg5wt9bIgA0/UXRw-OoJdGI/AAAAAAAATAc/yn7dvSZsRV0/s320/67-3.jpg" width="320" /></a></div>
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="http://4.bp.blogspot.com/-zPTxqg3b7_E/UXRxL19nVmI/AAAAAAAATAk/ESVcPvRvoPQ/s1600/208822_425170787573653_1118408199_n.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="320" src="http://4.bp.blogspot.com/-zPTxqg3b7_E/UXRxL19nVmI/AAAAAAAATAk/ESVcPvRvoPQ/s320/208822_425170787573653_1118408199_n.jpg" width="264" /></a></div>
<br />Kum Tanesihttp://www.blogger.com/profile/12128250103722724703noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-2778535361421553614.post-75332252906583540902013-04-21T15:59:00.002-07:002013-04-21T15:59:13.510-07:00<span class="userContent"></span><br />
<div class="text_exposed_root text_exposed" id="id_51746eea6c3eb0407346633">
919-
1920 Osmanlı ve Türkiye Cumhuriyeti tarihinde çok çok önemli bir tarihi
sayfa..NEDEN MALTA’YA SÜRÜLDÜLER ??? .!!!…Malta sürgünleri.<br /> <br /> ( 1919-1921)<br />
Bütün aksi iddialara rağmen, sadece yurt dışında değil yurt içinde dahi
özellikle Batıya şirin görünmeyi ideal edinmiş ve bu nedenle de
Kemalist İdeolojiye en fazla karşı çıkan Neo- Liberaller veya Numaracı
Cumhuriyetçilerin gerçek kabul ettiği Ermeni Soykırım İddialarının tıpkı
günümüzdeki bazı olaylar gibi, çoğunlukla sonrad<span class="text_exposed_show">an,
masa başında uydurulmuş olduğunu ispat eden en önemli tarihi olgu
herhalde Malta Sürgünleri olayıdır. Biz bu gün bu konuyu değişik yönleri
ile ele almak ve kafalara takılan bazı soruları cevaplandırmak
istiyoruz.<br /> Birinci Dünya Savaşı sonunda Antant güçlerin Wilson
ilkelerini nasıl yorumladığı ve Osmanlı topluluğu içindeki Türk ve diğer
unsurlar hakkındaki gerçek duygu ve düşüncelerini resimleyen en önemli
belge; 30 Ekim 1918 tarihinde Türk Heyeti’ne imzalattırılan Mondros
Ateşkeş Anlaşmasıdır.<br /> Bu Ateşkes anlaşmasının bazı maddeleri üzerine
biraz düşünmek Avrupa’nın gelecekteki hareket tarzlarının Türk ve
Müslümanlar için çok ağır problemler doğuracağının işaretlerinin
görülmesi için yeterlidir.<br /> Md.4: İtilaf hükümetlerinin savaş
esirleri ile Ermeni esirleri, tutukluları İstanbul’da toplanacak ve
kayıtsız koşulsuz İtilaf Hükümetlerine verilecektir. (1)<br /> <br /> Sadece
bu madde bile Ermenilerin Osmanlı Cemaati içinde ezilmiş bir kitle
değil, ülkenin düşmanları ile yakın ilişki içinde bulunduğunun ve hatta
savaşın taraflarından biri olduğunun değişik bir ifadesidir. Kendi ana
vatanına ihanet ve düşmanlarla tam bir işbirliği içinde bulunmuş
olduğunun da kanıtı kabul edilebilir. Osmanlı topluluğu içinde Müslim,
gayri Müslim 20-25 değişik soydan topluluklar varken acaba neden Ermeni
esirler oluyor ve bunlar savaşılan ordular askerleri ile eşit seviyede
muamele görmesi, düşman ülke temsilcileri tarafından öncelikle talep
ediliyordu?<br /> <br /> Md.18’de Arap topraklarında ve Kilikya’daki
kuvvetlerin intizamı koruması için gerekli sayıdan çoğu beşinci
maddedeki koşullara uyularak, geri çekilecektir.<br /> Md.24. Vilâyat-ı
sitte’de (altı il’de, Erzurum, Van, Harput, Diyarbakır, Bitlis, Sivas)
karışıklık çıktığında bu illerin herhangi bir bölümünün ele geçirilmesi
hakkını İtilaf Devletleri saklı tutar.<br /> Her iki madde de kurulması tasarlanan yeni Ermeni yurdu için toprak temin etmek için anlaşmaya konmuş maddelerdir.<br />
Ateşkesin hemen arkasından Patrikhane başta olmak üzere Ermeni
liderleri Türk resmi yöneticilerini suçlayacak ve mahkûm edecek olay ve
belge arayışına girdiler, resmi kişileri konuşturarak olayları bilen,
bilmeyen bu kişilerin kendilerini yatıştırmak amacıyla söyledikleri
sözleri daha sonra yazılarına, iddialarına dayanak yaptılar. Meselâ 23
Kasım’da Daily Mail gazetesi Temsilcisi’nin Padişahla yaptığı ve daha
sonra Times gazetesinde yayınlanan bir demeci şöyle naklediliyor:<br />
“Türkiye’de bazı siyasi komiteler tarafından Ermeniler hakkında yapılan
muameleyi büyük bir üzüntü içinde öğrenmiş bulunuyorum. Bu gibi
fenalıklar ile aynı vatana mensup evlatlar arasında vuku bulan
karşılıklı kıyımlar kalbimi kırdı. Saltanata geçer geçmez bu olaylara
sebebiyet verenlerin son derece şiddetle cezaya çarptırılması için
derhal tahkikat açılmasını emrettim. Muhtelif nedenler bu emrimin
süratle yerine getirilmesine mani oldu. Fakat bu gün bu mesele bütün
detayları ile soruşturulmaktadır.” (2)<br /> 2 Ocak 1919 günü
İstanbul’daki İngiliz yüksek komiseri Amiral Calthorpe; İngiliz
hükümetine müracaat ederek bir ön tedbir ve bir kararlılık gösterisi
olabileceği inancıyla bazı Türk liderlerin tevkif edilmesi için müsaade
istedi. Ona göre ancak böyle sert tedbirler Türklere yenildiklerini ve
yabancılara ve Ermenilere saygılı olmaları gerektiğini anlatabilirdi.
(3)<br /> Bu amaçla İngiliz Yüksek Komiserliği bünyesinde bir çalışma
grubu oluşturuldu ve bu grubun başına, savaştan önce 15 yıl kadar
İstanbul’da mütercim –tercüman (dragoman) ‘lık yapmış olan Andrew Ryan
getirildi. (4) Mütarekeden hemen sonra Kasım ayı içinde İstanbul’a gelen
Ryan vakit geçirmeden eskiden tanıdığı Ermeni ve Rum unsurları ile
temasa geçti. Ermeniler arasında tespit ettiği bazı haber kaynaklarınca
Ermeni ve Rum birimleri ile müşterek hareket etmelerini teşvik etti.<br />
Onun gayretleri ve Ermeni patrikhanesi ile müşterek çalışmaları
sonucunda “Türk Savaş suçluları” belirleyen bir seri “kara liste”
hazırlandı. Ocak ayı ile Nisan 1919 arasında bu “gayri resmi”
listelerden dördü Padişahın hükümetine verildi. Vahdettin politik düşman
olarak kabul ettiği İttihat ve Terakki Partisi üyelerinden öç almak
isteyenlerle birlikteydi. Amiral Carthorpe hükümetine “Türk Hükümeti
vasıtasıyla harekete geçmenin kesinlikle gerekli olduğunu” yazdı.
Ryan’da not olarak, “bizim yöntemimiz tevkif edilecek isimleri teklif
etmek, böylece ilerde bize yüklenmek istenecek sorumlulukları da inkâr
edebilme imkânına sahip olacağız” ifadesini ilave etti.<br /> Savaş
suçlusu yaratmak için ulusalcı, yurtsever insan avına çıkan İngilizler,
kendilerinin oluşturacakları bir Yüksek Mahkemede, Ermenilere karşı
sözde suç işlemiş, kırım yapmış asker, sivil Osmanlı yöneticilerini
yargılayarak, bir Ermeni kırımının yapıldığını tüm dünyaya duyurmak
istiyorlardı.<br /> “İngilizlerin baskısı nedeniyle Tevfik Paşa hükümeti
Ocak 1919 ayı içinde 160 ila 200 kadar insanı tevkif etti. Calthorpe 30
Ocak günü, Malta Valisi Lord Plumer’e bir tel çekerek, Türkiye dışında
Tevkiflerin emniyeti için 50-60 kişilik bir Türk esir grubunun
muhafazası için gerekli düzenlemelerin yapılıp, yapılamayacağını sordu.<br />
5 Şubat’ta Amiral Calthorpe Dışişleri Bakanlığınca uyarıldı ve Ateşkes
hükümlerine uymayan İngiliz esirlerine kötü davranışlarda bulunan,
Ermeni ve diğer ırklara karşı zalimce davranışlarda bulunan resmi
görevlilerin ve komutanların Türk Hükümeti tarafından tevkif edilerek,
en yakın müttefik komutanlığa teslim edilmesi istendi. Bunun üzerine
Amiral Calthorpe ile İstanbul’daki Fransız kuvvetleri Komutanı General
Franchet d’Esperay arasında bir tartışma başladı. Fransız General’e göre
itham edilen kişileri tevkif etme, usulüne göre yargılama ve
cezalandırılmaları koruma sorumluluğunun Türk makamlarına ait olması
gerekiyordu. Fransız hükümetine göre, Alman, Avusturya ve Bulgar
görevlilerin hiçbirinin yakalanma veya taciz edilmemesine rağmen,
Türklerin suçlu olabilecekleri ihtimali ile tevkif edilmeleri Talebi,
Müslüman Türklere karşı bir ayrım yapıldığı izlenimi bırakacaktı.” (5)<br />
İşgal güçlerinin bu davranışlarından rahatsızlık duyan Tevfik Paşa
Hükümeti çok önemli bir karar aldı. 1919 yılının Şubat ayında Avrupa’nın
beş tarafsız ülkesi (İspanya, Hollanda, Danimarka, İsveç ve İsviçre)
Hükümetlerine müracaat ederek, Ermeni zorunlu göç olayı hakkındaki
ithamları incelemek için tarafsız bir komite kurulduğunu, bu ülkelerin
de Komisyon’a ikişer adli müfettiş göndermeleri halinde gerçeklerin
ortaya çıkarılmasını istemişlerdir.<br /> Bu hiç beklenmedik Türk çıkışı
İngiliz Dışişleri temsilcilerini paniğe kaptırdı ve bu çıkışı daha
başlangıcından engellemek için harekete geçtiler. Türk teklifinin
İngiliz Hükümetince nasıl karşılandığını anlamak isteyen İspanya’nın
Londra Elçisi’ne gönderilen bir notta “Türk teklifinin kabulünün sulh
konferansındaki bazı düzenlemelere aykırı olabileceği ve bazı ciddi
karışıklıklara sebebiyet verebileceği” belirtiliyordu. Böylece Dünya
Savaşı içinde Ermenilere karşı yapıldığı iddia edilen zorlamanın
tarafsız bir şekilde incelenmesi imkânı ortadan kaldırılmış oldu.
Anlaşılacağı şekilde İngiliz Hükümeti olayları kendi istedikleri biçimde
yorumlama hakkını elinde tutmak istiyordu. Ermeni iddialarının tarafsız
bir heyette incelenmesi teklifinin sahibi olan Sadrazam (İngilizci)
Tevfik Paşa (İngilizlerin baskısı ile) 3 Mart 1919’da istifa ettirilmiş
ve yerine (daha İngilizci) Damat Ferit Paşa getirilmiştir. (6)<br />
Soykırımla ilgili kişi ve belgeler bulunmamasına rağmen İngilizlerin
isteği ile tevkifler Mart ve Nisan aylarında da devam etti. Ciddi bir
itham olmamasına rağmen bu tutuklular “Bekir Ağa Bölüğü” diye
adlandırılan bir hapishanede toplatıldı. Nihayet 28 Mayıs gecesi İngiliz
Askeri otoriteleri aralarından seçtikleri altmış yedi kişiyi HMS
Prenses Ena adlı bir gemi ile Malta’ya gönderdiler. Fransızlar Türk
esirlerin yurt dışına çıkarılmasına itiraz edince, İngilizler bu
nakliyatı Türklerin isteği üzerine yaptıkları gibi bir bahane öne
sürerek yaz boyunca devam ettirdiler. (7)<br /> 15 Ocak 1919 günü
İstanbul, Kahire ve Bağdat’taki İngiliz Komutanlıklarına şifre ile dokuz
Türk Komutanının adları Savunma Bakanlığı tarafından verilir.
Cezalandırılmak üzere bunların yakalanması istenir. Bu komutanların
adları ve isnat edilen suçları şunlardır: (8)<br /> 1- Nuri Paşa: Kafkasya’daki eski İslâm Ordusu Komutanı. Suçu Azerbaycan’a asker sokmak ve Ermenilere zorbalık etmektir.<br />
2- Mürsel (Bakü) Paşa: Kafkasya’daki Azerbaycan Kuvvetleri Komutanı,
Nuri Paşa’yı desteklemek, Türk Ordusunun geri çekilmesini geciktirmekle
suçlanıyor.<br /> 3- Yakup Şevki (Subaşı) Paşa: Kafkasya’daki dokuzuncu
Ordu Komutanı. Suçu Ermenilere, Ukraynalılara zorbalık etmek ve geri
çekilmeyi geciktirmekti.<br /> 4- Nihat (Anılmış) Paşa: Pozantı’daki
İkinci Ordu Komutanı. Suçu sivil makamları ayaklanma için kışkırtmak,
Kilikya’yı boşaltmamak.<br /> 5- Ali İhsan (Sabis) Paşa: Mezopotamya’daki
Altıncı Ordu Komutanı. Suçu Cerablus’taki İngiliz Komutanına hakaret
etmek ve yağmacılık yapmak<br /> 6- Fahrettin (Türkkan) Paşa: Hicaz Ordusu
Komutanı. Suçu zamanında teslim olmamak, (10 Ocak 1919 gününe kadar)
savaşa devam etmek.<br /> 7- Galip Paşa: Yemen’deki 40. ıncı Tümen Komutanı, suçu teslim olmamak.<br /> 8- Tevfik Paşa: Yemen’deki 7 nci Kolordu Komutanı, suçu teslim olmamak.<br /> 9- Asir’deki 23 ncü Kolordu Komutanı, suçu teslim olmamak.<br />
İngilizler 23 Ocak –20 Nisan 1919 günleri arasındaki dönemde,
yakalanmaları için, 223 kişi’nin adını Tevfik Paşa ve daha sonra gelen
Damat Ferit Hükümetine vermişlerdir. Bunların arasında otuz yedi Türk
subayı bulunmaktaydı. Yakalananlar yargılanmak üzere önce İstanbul’da
toplandılar ve isnat edilen en büyük suç “Ermeni Soykırımı” dır. 13
Mayıs günü, Aşçıyan adlı bir Ermeni hukukçu, Sıkıyönetim Mahkemesi sorgu
yargıçlığına atandı. Sanıklar, “Ermeni, kırımına katılma” suçunu hep
birlikte reddettiler. 15 Mayısta Yunanlılar’ın İzmir’e çıkışından iki
gün sonra 17 Mayıs’da Ermeni kırımından sorguya çekilen Ziya Gökalp’in
sözleri bir kamçı gibi mahkeme duvarlarına çarptı.<br /> “Milletimize
iftira etmeyiniz. Türkiye’de bir Ermeni soykırımı değil, bir Türk
–Ermeni vuruşması vardır. Onlar bize arkadan vurdular, biz de vurmak
mecburiyetinde kaldık.” (9)<br /> İşgalci güçlerin en önemli istihbarat
kaynağı Ermeni –Rum şubesidir. Bu şube’nin çalışması Amiral Calthorpe’un
Dış İşleri Bakanlığına gönderdiği bir raporda (10) belirttiğine göre
olaylar ve kişiler için ayrı ayrı iki tip fiş tutmaktadır. Kişi olarak
600-700 kadar Türk fişlenmiştir. Kişilerle ilgili olarak yurdun her
tarafından Rum, Ermeni, Kiliseler, Okullar ve ajanlar vasıtasıyla
toplanan bilgiler bu fişlere işlenir.<br /> Mahkeme başkanlığına “Nemrud”
lâkabıyla tanınmış Kürd Mustafa Paşa getirilmiştir. Artık mahkeme, bir
mahkeme olmaktan çıkmış, hükümetin emrini yerine getiren bir görevliler
grubu halini almıştı. (11) Kemal Bey işte bu mahkemenin verdiği 8 Nisan
1919 tarihli kararla idama mahkûm edildi ve karar 10 Nisan 1919 Perşembe
günü Beyazıd Meydanı’nda asılarak yerine getirildi. (12)<br /> Kemal Bey
hakkında verilen bu karar o dönemde gerek “Bekir Ağa Bölüğü”
tutukluları, gerekse bütün İstanbul’da büyük yankı uyandırdı. O dönemi
yaşayan bütün bireylerin hatıralarında Kemal Bey’in idamına özel bir yer
verilmiştir. (13)<br /> 16 Mart 1921 günü İngiliz Yüksek Komiserliği,
Malta’daki sürgünlerle ilgili hazırladığı suç delillerini, iddianameleri
topluca Londra’ya iletti. Bunlar, Yüksek Komiserliğin iki yıldan beri
hazırlamakta olduğu suç delilleriydiler. Yargılanmak için özel olarak
seçilmiş 56 zanlıyı suçlamak amacı taşıyordu. Bu insanların hepsi
“Ermenileri öldürtmüş veya bizzat öldürmüşlerdi.” Böyle itham
ediliyorlardı. İngiliz Yüksek Komiseri bu iddiaları Londra’ya
gönderirken Lord Curzon’a şu bilgiler de veriliyordu.<br /> <br /> “….
Müttefik ya da tarafsız ülkelerin hiç birinden bilgi istenmedi.
Özellikle Amerikan hükümetinin elinde bol miktarda belge bulunduğu
kuşkusuzdur…<br /> Barış Antlaşması Sevr henüz yürürlüğe girmediği için
Türk Hükümeti’ne ve görevlilerine de herhangi bir baskı yapılmadı, bu
nedenle hiç bir Türk belgesi de sağlanamadı… Anadolu’da gezi özgürlüğü
bulunmadığı için pek az sayıda tanık gelebildi… Şimdiye kadar bilgi
toplanmasında başlıca kanal Ermeni Patrikhanesi oldu..” (14)<br /> İngiliz
Yüksek Komiseri Sir. H. Rumbold’un yazdıklarının ne dereceye kadar
gerçeği yansıttığını okurların anlayışına bırakıyoruz. Millet Meclisini
basıp, Milletin vekillerini orada tutuklayacak kadar pervasız
işgalciler, Hükümet ve Sadrazam’a her istediğini yaptıracak kadar küstah
ve zorba tavırların sahipleri: “Osmanlı memurlarına baskı yapamadıkları
gibi onurlu bir davranış arkasına saklanarak, bilgileri bu gibi
mazeretler nedeniyle Ermeni Kilisesinden aldıklarını itiraf ediyorlardı.
Ama Amerikalılara güveniyorlardı. Zaten savaş içinde Ermeni Fırtınası
Amerikan Büyükelçisi tarafından tezgâhlanmamış mıydı?<br /> 31 Mart 1921 günü Lord Curzon, İngiltere’nin Washington Büyükelçisi Sir A. Gaddes’e bir telgraf çekti.<br /> <br />
“Malta’da İngiliz Hükümetinin eli altında, Ermeni soykırımına
katılmaktan sanık bir miktar tutuklu Türk var. Kurbanların kaybolması,
dağılması ve başka nedenler yüzünden, suç delillerini ortaya çıkarmakta
büyük güçlüklerle karşılaşılıyor. Amerikan hükümetinin elinde,
kovuşturmaya yarayacak deliller bulunup bulunmadığının öğrenilmesini
rica ederim.” (15)<br /> Büyükelçi cevabını 2 Haziran 1921 günü gönderdi:<br />
“Amerikan Dışişleri Bakanlığında birçok soruşturma yaptım. Bana bugün
bildirildiğine göre, Amerikalıların elinde, Ermeni sürgünü ve kırımı ile
ilgili birçok belge vardır, ancak bu belgeler, olaylara karışmış
kişilerle olmaktan ziyade, suçların işlenişiyle ilgilidir. İngiliz
Hükümeti arzu ederse, kaynağı açıklanmamak kaydı ile, bu belgeler
Büyükelçiliğimiz emrine verilecektir. Anlatılanlara bakarak, bu
belgelerin, Malta’da tutuklu Türklerin kovuşturmasında delil olarak işe
yarayabileceklerinden kuşkuluyum. (16)<br /> Bu gelişme üzerine Lord
Curzon 16 Haziran 1921 günü, Washington Büyükelçisi’ne ikinci talimatını
verdi. “Ermenilere ve öteki yerli Hıristiyanlara zulüm yapmaktan sanık
olarak yargılanacak Malta Sürgünlerinin” listesini gönderdi. Listedeki
sürgünler hakkında kısaca bilgi ekledi. “Bu kimselerden herhangi biri
aleyhinde acilen Amerikan Hükümeti’nden delil sağlayabilirseniz memnun
olurum.” diyordu. İki hafta sonra Büyükelçi Geddes şu cevabı gönderdi.<br />
“Ermeni kırımından ötürü yargılanmak üzere Malta’da tutuklu Türklerle
ilgili olarak, çalışma arkadaşlarımdan biri dün, 12 Temmuz günü,
Amerikan Dışişleri Bakanlığına gitti. Son savaşta Ermenistan’da yapılan
zulümlerle ilgili Amerikan konsolosları raporlarını gözden geçirmesine
izin verildi. Bu raporlar, Majesteleri Hükümetinin amacına en çok
yarayacak diye Amerikan Dışişlerince seçilmişti.<br /> Üzülerek arz edeyim
ki, bu belgelerin içinde yargılanmak üzere Malta’da tutuklu bulunan
Türkler aleyhinde delil olarak kullanılabilecek hiç bir şey yoktur.
Gözden geçirilen raporlarda, söz konusu Türk görevlilerinden yalnız iki
kişinin –Sabit Bey ile Süleyman Faik Paşa’nın – adları anılmaktaysa da,
bunlar hakkında yazılanlarda raporları kaleme alanların kişisel
düşüncelerini aşmıyor ve suç delili olabilecek hiç bir somut fiil
gösterilemiyor.<br /> Şunu söylemekle onur duyarım ki, Amerikan Dışişleri
yetkilileri konuşma sırasında verecekleri bilgilerin hiç birinin bir
hukuk mahkemesi önünde kullanılmaması arzusunda bulunmuşlardır.<br /> Bu
bakımdan ve Amerikan Dışişlerinin elindeki belgelerde hiçbir şekilde
Türkler aleyhinde delil bulunamadığından… Korkarım ki, bu konuda yeniden
Amerikan Hükümetine başvurulmasından herhangi bir şey elde etme umudu
yoktur.” (17)<br /> Konu artık kapanmıştır. Böylece Türklerin –Ermenilere
soykırım uyguladığı yaygarası havada kalmış ve bu yazışmalar zulümle,
itham edilen masum bir Ulus’u ve onun temsilcilerini aklamıştır. Gerçek
açığa çıkmış, böyle bir bilinçli soykırım asla vuku bulmamıştır. Bu
gelişmelerden sonra Malta’daki sürgünler birkaç ay içinde peyderpey
serbest bırakıldılar.<br /> DİPNOTLAR:<br /> <br /> (1) Ergünöz Akçora:Van ve Çevresinde Ermeni İsyanları s.143 ( İstanbul- 1994 ); ATBD , Sayı 81, Belge 185.<br /> (2) Johannes Lepsius, Deutschland and Armenian, 1914-1918 (Pots dan – 1919) s.XXVII.<br />
(3) Wangenheim ‘den Bethmann Hollweg’e 7 Temmuz 1915, No-433. 26.
Haziran 1915’te Wangenheim Kilikya’daki Katolik Ermeni Patriği ile
görüşürken Bab-ı Âli’ye bir başvuruda bulunacağı vadinde bulundu.
(Ulrich Trumpener: Osmanlı İmparatorluğunun Sonu ve Büyük Güçler, s.213,
Tarih Vakfı İstanbul- 1999)<br /> (4) U.Trumpener, a.g.e., s.207.<br /> (5) Aynı Eser, s.209.<br /> (6) Frank G. Weber : Eagles on The Crescent, s.152 ( Cornel University Press, London- USA- 1970<br /> (7) U. Trumpener, a.g.e, s.208.<br /> (8) Aynı Eser, s.215.<br /> (9) Aynı Eser, s.216.<br /> (10) Salahi Sonyel, The Great War and The Tragedy of Anatolia, p.155 (Türk Tarih Kurumu – Ankara -2000)<br /> (11) Altan Deliorman, Türklere Karşı Ermeni Komiteleri, S.237 (3.Baskı, İstanbul –1980)<br /> (12) Necdet Bilgi : Ermeni Tehciri ve Boğazlayan Kaymakamı Kemal Beyin Yargılanması, s.87 ( Ankara- 1999 )<br />
(13) Cemal Kutay :Fethi Okyar, Üç Devirde Bir Adam, S.280 (
İstanbul-1980; Hüsamettin Ertürk, İki Devrin Perde Arkası, S.303 (Samih
Nafiz Tansu, İstanbul-1969); Ali Fuat Türkgeldi: Görüp İşittiklerim,
S.202-207 (TTK Ankara –1987); Hüseyin Cahit Yalçın; Siyasal Hatıralar,
s.348 – 349 (T.İş Bankası İstanbul –2000); İlhan Selçuk, Yüzbaşı
Selahattin’in Romanı, 2. Kitap s.29-34 (Remzi Kitabevi, İstanbul 1981);
Süreyya Ağaoğlu, Bir Ömür Böyle Geçti, S.15 ( Ağaoğlu Yayınevi- 1984 )<br />
(14) Bilâl N. Şimşir, Malta Sürgünleri, S.273-274 (Milliyet Yayınları
–1976): Rumbold’tan Curzon’a Yazı, İstanbul 16.3.1921, No.277/1983/24.<br /> (15) Aynı Eser, S.276-277; Curzon’dan Geddes’e Şifre Tel. Londra, 3/3.1921, No.176.<br /> (16) Aynı Eser, S.278; Geddes’ten Curzon’a Şifre Tel. Washington, 2-6-1921, No.374.<br /> (17) Aynı Eser, S.279-280; Geddes’ten Curzon’a Washington, 13.7.1921, No.722.<br /> Dr. M. Galip Baysan</span></div>
<br />
<div class="photoUnit clearfix">
<div class="_53s uiScaledThumb photo photoWidth1" data-ft="{"tn":"E"}" data-gt="{"fbid":"627806330568536"}">
<a class="_6i9" href="https://www.facebook.com/photo.php?fbid=627806330568536&set=a.606904232658746.1073741827.606894889326347&type=1&relevant_count=1" rel="theater"><div class="uiScaledImageContainer photoWrap uiScaledImageCentered" style="height: 202px;">
<img alt="Fotoğraf: 1919- 1920 Osmanlı ve Türkiye Cumhuriyeti tarihinde çok çok önemli bir tarihi sayfa..NEDEN MALTA’YA SÜRÜLDÜLER ??? .!!!…Malta sürgünleri.
( 1919-1921)
Bütün aksi iddialara rağmen, sadece yurt dışında değil yurt içinde dahi özellikle Batıya şirin görünmeyi ideal edinmiş ve bu nedenle de Kemalist İdeolojiye en fazla karşı çıkan Neo- Liberaller veya Numaracı Cumhuriyetçilerin gerçek kabul ettiği Ermeni Soykırım İddialarının tıpkı günümüzdeki bazı olaylar gibi, çoğunlukla sonradan, masa başında uydurulmuş olduğunu ispat eden en önemli tarihi olgu herhalde Malta Sürgünleri olayıdır. Biz bu gün bu konuyu değişik yönleri ile ele almak ve kafalara takılan bazı soruları cevaplandırmak istiyoruz.
Birinci Dünya Savaşı sonunda Antant güçlerin Wilson ilkelerini nasıl yorumladığı ve Osmanlı topluluğu içindeki Türk ve diğer unsurlar hakkındaki gerçek duygu ve düşüncelerini resimleyen en önemli belge; 30 Ekim 1918 tarihinde Türk Heyeti’ne imzalattırılan Mondros Ateşkeş Anlaşmasıdır.
Bu Ateşkes anlaşmasının bazı maddeleri üzerine biraz düşünmek Avrupa’nın gelecekteki hareket tarzlarının Türk ve Müslümanlar için çok ağır problemler doğuracağının işaretlerinin görülmesi için yeterlidir.
Md.4: İtilaf hükümetlerinin savaş esirleri ile Ermeni esirleri, tutukluları İstanbul’da toplanacak ve kayıtsız koşulsuz İtilaf Hükümetlerine verilecektir. (1)
Sadece bu madde bile Ermenilerin Osmanlı Cemaati içinde ezilmiş bir kitle değil, ülkenin düşmanları ile yakın ilişki içinde bulunduğunun ve hatta savaşın taraflarından biri olduğunun değişik bir ifadesidir. Kendi ana vatanına ihanet ve düşmanlarla tam bir işbirliği içinde bulunmuş olduğunun da kanıtı kabul edilebilir. Osmanlı topluluğu içinde Müslim, gayri Müslim 20-25 değişik soydan topluluklar varken acaba neden Ermeni esirler oluyor ve bunlar savaşılan ordular askerleri ile eşit seviyede muamele görmesi, düşman ülke temsilcileri tarafından öncelikle talep ediliyordu?
Md.18’de Arap topraklarında ve Kilikya’daki kuvvetlerin intizamı koruması için gerekli sayıdan çoğu beşinci maddedeki koşullara uyularak, geri çekilecektir.
Md.24. Vilâyat-ı sitte’de (altı il’de, Erzurum, Van, Harput, Diyarbakır, Bitlis, Sivas) karışıklık çıktığında bu illerin herhangi bir bölümünün ele geçirilmesi hakkını İtilaf Devletleri saklı tutar.
Her iki madde de kurulması tasarlanan yeni Ermeni yurdu için toprak temin etmek için anlaşmaya konmuş maddelerdir.
Ateşkesin hemen arkasından Patrikhane başta olmak üzere Ermeni liderleri Türk resmi yöneticilerini suçlayacak ve mahkûm edecek olay ve belge arayışına girdiler, resmi kişileri konuşturarak olayları bilen, bilmeyen bu kişilerin kendilerini yatıştırmak amacıyla söyledikleri sözleri daha sonra yazılarına, iddialarına dayanak yaptılar. Meselâ 23 Kasım’da Daily Mail gazetesi Temsilcisi’nin Padişahla yaptığı ve daha sonra Times gazetesinde yayınlanan bir demeci şöyle naklediliyor:
“Türkiye’de bazı siyasi komiteler tarafından Ermeniler hakkında yapılan muameleyi büyük bir üzüntü içinde öğrenmiş bulunuyorum. Bu gibi fenalıklar ile aynı vatana mensup evlatlar arasında vuku bulan karşılıklı kıyımlar kalbimi kırdı. Saltanata geçer geçmez bu olaylara sebebiyet verenlerin son derece şiddetle cezaya çarptırılması için derhal tahkikat açılmasını emrettim. Muhtelif nedenler bu emrimin süratle yerine getirilmesine mani oldu. Fakat bu gün bu mesele bütün detayları ile soruşturulmaktadır.” (2)
2 Ocak 1919 günü İstanbul’daki İngiliz yüksek komiseri Amiral Calthorpe; İngiliz hükümetine müracaat ederek bir ön tedbir ve bir kararlılık gösterisi olabileceği inancıyla bazı Türk liderlerin tevkif edilmesi için müsaade istedi. Ona göre ancak böyle sert tedbirler Türklere yenildiklerini ve yabancılara ve Ermenilere saygılı olmaları gerektiğini anlatabilirdi. (3)
Bu amaçla İngiliz Yüksek Komiserliği bünyesinde bir çalışma grubu oluşturuldu ve bu grubun başına, savaştan önce 15 yıl kadar İstanbul’da mütercim –tercüman (dragoman) ‘lık yapmış olan Andrew Ryan getirildi. (4) Mütarekeden hemen sonra Kasım ayı içinde İstanbul’a gelen Ryan vakit geçirmeden eskiden tanıdığı Ermeni ve Rum unsurları ile temasa geçti. Ermeniler arasında tespit ettiği bazı haber kaynaklarınca Ermeni ve Rum birimleri ile müşterek hareket etmelerini teşvik etti.
Onun gayretleri ve Ermeni patrikhanesi ile müşterek çalışmaları sonucunda “Türk Savaş suçluları” belirleyen bir seri “kara liste” hazırlandı. Ocak ayı ile Nisan 1919 arasında bu “gayri resmi” listelerden dördü Padişahın hükümetine verildi. Vahdettin politik düşman olarak kabul ettiği İttihat ve Terakki Partisi üyelerinden öç almak isteyenlerle birlikteydi. Amiral Carthorpe hükümetine “Türk Hükümeti vasıtasıyla harekete geçmenin kesinlikle gerekli olduğunu” yazdı. Ryan’da not olarak, “bizim yöntemimiz tevkif edilecek isimleri teklif etmek, böylece ilerde bize yüklenmek istenecek sorumlulukları da inkâr edebilme imkânına sahip olacağız” ifadesini ilave etti.
Savaş suçlusu yaratmak için ulusalcı, yurtsever insan avına çıkan İngilizler, kendilerinin oluşturacakları bir Yüksek Mahkemede, Ermenilere karşı sözde suç işlemiş, kırım yapmış asker, sivil Osmanlı yöneticilerini yargılayarak, bir Ermeni kırımının yapıldığını tüm dünyaya duyurmak istiyorlardı.
“İngilizlerin baskısı nedeniyle Tevfik Paşa hükümeti Ocak 1919 ayı içinde 160 ila 200 kadar insanı tevkif etti. Calthorpe 30 Ocak günü, Malta Valisi Lord Plumer’e bir tel çekerek, Türkiye dışında Tevkiflerin emniyeti için 50-60 kişilik bir Türk esir grubunun muhafazası için gerekli düzenlemelerin yapılıp, yapılamayacağını sordu.
5 Şubat’ta Amiral Calthorpe Dışişleri Bakanlığınca uyarıldı ve Ateşkes hükümlerine uymayan İngiliz esirlerine kötü davranışlarda bulunan, Ermeni ve diğer ırklara karşı zalimce davranışlarda bulunan resmi görevlilerin ve komutanların Türk Hükümeti tarafından tevkif edilerek, en yakın müttefik komutanlığa teslim edilmesi istendi. Bunun üzerine Amiral Calthorpe ile İstanbul’daki Fransız kuvvetleri Komutanı General Franchet d’Esperay arasında bir tartışma başladı. Fransız General’e göre itham edilen kişileri tevkif etme, usulüne göre yargılama ve cezalandırılmaları koruma sorumluluğunun Türk makamlarına ait olması gerekiyordu. Fransız hükümetine göre, Alman, Avusturya ve Bulgar görevlilerin hiçbirinin yakalanma veya taciz edilmemesine rağmen, Türklerin suçlu olabilecekleri ihtimali ile tevkif edilmeleri Talebi, Müslüman Türklere karşı bir ayrım yapıldığı izlenimi bırakacaktı.” (5)
İşgal güçlerinin bu davranışlarından rahatsızlık duyan Tevfik Paşa Hükümeti çok önemli bir karar aldı. 1919 yılının Şubat ayında Avrupa’nın beş tarafsız ülkesi (İspanya, Hollanda, Danimarka, İsveç ve İsviçre) Hükümetlerine müracaat ederek, Ermeni zorunlu göç olayı hakkındaki ithamları incelemek için tarafsız bir komite kurulduğunu, bu ülkelerin de Komisyon’a ikişer adli müfettiş göndermeleri halinde gerçeklerin ortaya çıkarılmasını istemişlerdir.
Bu hiç beklenmedik Türk çıkışı İngiliz Dışişleri temsilcilerini paniğe kaptırdı ve bu çıkışı daha başlangıcından engellemek için harekete geçtiler. Türk teklifinin İngiliz Hükümetince nasıl karşılandığını anlamak isteyen İspanya’nın Londra Elçisi’ne gönderilen bir notta “Türk teklifinin kabulünün sulh konferansındaki bazı düzenlemelere aykırı olabileceği ve bazı ciddi karışıklıklara sebebiyet verebileceği” belirtiliyordu. Böylece Dünya Savaşı içinde Ermenilere karşı yapıldığı iddia edilen zorlamanın tarafsız bir şekilde incelenmesi imkânı ortadan kaldırılmış oldu. Anlaşılacağı şekilde İngiliz Hükümeti olayları kendi istedikleri biçimde yorumlama hakkını elinde tutmak istiyordu. Ermeni iddialarının tarafsız bir heyette incelenmesi teklifinin sahibi olan Sadrazam (İngilizci) Tevfik Paşa (İngilizlerin baskısı ile) 3 Mart 1919’da istifa ettirilmiş ve yerine (daha İngilizci) Damat Ferit Paşa getirilmiştir. (6)
Soykırımla ilgili kişi ve belgeler bulunmamasına rağmen İngilizlerin isteği ile tevkifler Mart ve Nisan aylarında da devam etti. Ciddi bir itham olmamasına rağmen bu tutuklular “Bekir Ağa Bölüğü” diye adlandırılan bir hapishanede toplatıldı. Nihayet 28 Mayıs gecesi İngiliz Askeri otoriteleri aralarından seçtikleri altmış yedi kişiyi HMS Prenses Ena adlı bir gemi ile Malta’ya gönderdiler. Fransızlar Türk esirlerin yurt dışına çıkarılmasına itiraz edince, İngilizler bu nakliyatı Türklerin isteği üzerine yaptıkları gibi bir bahane öne sürerek yaz boyunca devam ettirdiler. (7)
15 Ocak 1919 günü İstanbul, Kahire ve Bağdat’taki İngiliz Komutanlıklarına şifre ile dokuz Türk Komutanının adları Savunma Bakanlığı tarafından verilir. Cezalandırılmak üzere bunların yakalanması istenir. Bu komutanların adları ve isnat edilen suçları şunlardır: (8)
1- Nuri Paşa: Kafkasya’daki eski İslâm Ordusu Komutanı. Suçu Azerbaycan’a asker sokmak ve Ermenilere zorbalık etmektir.
2- Mürsel (Bakü) Paşa: Kafkasya’daki Azerbaycan Kuvvetleri Komutanı, Nuri Paşa’yı desteklemek, Türk Ordusunun geri çekilmesini geciktirmekle suçlanıyor.
3- Yakup Şevki (Subaşı) Paşa: Kafkasya’daki dokuzuncu Ordu Komutanı. Suçu Ermenilere, Ukraynalılara zorbalık etmek ve geri çekilmeyi geciktirmekti.
4- Nihat (Anılmış) Paşa: Pozantı’daki İkinci Ordu Komutanı. Suçu sivil makamları ayaklanma için kışkırtmak, Kilikya’yı boşaltmamak.
5- Ali İhsan (Sabis) Paşa: Mezopotamya’daki Altıncı Ordu Komutanı. Suçu Cerablus’taki İngiliz Komutanına hakaret etmek ve yağmacılık yapmak
6- Fahrettin (Türkkan) Paşa: Hicaz Ordusu Komutanı. Suçu zamanında teslim olmamak, (10 Ocak 1919 gününe kadar) savaşa devam etmek.
7- Galip Paşa: Yemen’deki 40. ıncı Tümen Komutanı, suçu teslim olmamak.
8- Tevfik Paşa: Yemen’deki 7 nci Kolordu Komutanı, suçu teslim olmamak.
9- Asir’deki 23 ncü Kolordu Komutanı, suçu teslim olmamak.
İngilizler 23 Ocak –20 Nisan 1919 günleri arasındaki dönemde, yakalanmaları için, 223 kişi’nin adını Tevfik Paşa ve daha sonra gelen Damat Ferit Hükümetine vermişlerdir. Bunların arasında otuz yedi Türk subayı bulunmaktaydı. Yakalananlar yargılanmak üzere önce İstanbul’da toplandılar ve isnat edilen en büyük suç “Ermeni Soykırımı” dır. 13 Mayıs günü, Aşçıyan adlı bir Ermeni hukukçu, Sıkıyönetim Mahkemesi sorgu yargıçlığına atandı. Sanıklar, “Ermeni, kırımına katılma” suçunu hep birlikte reddettiler. 15 Mayısta Yunanlılar’ın İzmir’e çıkışından iki gün sonra 17 Mayıs’da Ermeni kırımından sorguya çekilen Ziya Gökalp’in sözleri bir kamçı gibi mahkeme duvarlarına çarptı.
“Milletimize iftira etmeyiniz. Türkiye’de bir Ermeni soykırımı değil, bir Türk –Ermeni vuruşması vardır. Onlar bize arkadan vurdular, biz de vurmak mecburiyetinde kaldık.” (9)
İşgalci güçlerin en önemli istihbarat kaynağı Ermeni –Rum şubesidir. Bu şube’nin çalışması Amiral Calthorpe’un Dış İşleri Bakanlığına gönderdiği bir raporda (10) belirttiğine göre olaylar ve kişiler için ayrı ayrı iki tip fiş tutmaktadır. Kişi olarak 600-700 kadar Türk fişlenmiştir. Kişilerle ilgili olarak yurdun her tarafından Rum, Ermeni, Kiliseler, Okullar ve ajanlar vasıtasıyla toplanan bilgiler bu fişlere işlenir.
Mahkeme başkanlığına “Nemrud” lâkabıyla tanınmış Kürd Mustafa Paşa getirilmiştir. Artık mahkeme, bir mahkeme olmaktan çıkmış, hükümetin emrini yerine getiren bir görevliler grubu halini almıştı. (11) Kemal Bey işte bu mahkemenin verdiği 8 Nisan 1919 tarihli kararla idama mahkûm edildi ve karar 10 Nisan 1919 Perşembe günü Beyazıd Meydanı’nda asılarak yerine getirildi. (12)
Kemal Bey hakkında verilen bu karar o dönemde gerek “Bekir Ağa Bölüğü” tutukluları, gerekse bütün İstanbul’da büyük yankı uyandırdı. O dönemi yaşayan bütün bireylerin hatıralarında Kemal Bey’in idamına özel bir yer verilmiştir. (13)
16 Mart 1921 günü İngiliz Yüksek Komiserliği, Malta’daki sürgünlerle ilgili hazırladığı suç delillerini, iddianameleri topluca Londra’ya iletti. Bunlar, Yüksek Komiserliğin iki yıldan beri hazırlamakta olduğu suç delilleriydiler. Yargılanmak için özel olarak seçilmiş 56 zanlıyı suçlamak amacı taşıyordu. Bu insanların hepsi “Ermenileri öldürtmüş veya bizzat öldürmüşlerdi.” Böyle itham ediliyorlardı. İngiliz Yüksek Komiseri bu iddiaları Londra’ya gönderirken Lord Curzon’a şu bilgiler de veriliyordu.
“…. Müttefik ya da tarafsız ülkelerin hiç birinden bilgi istenmedi. Özellikle Amerikan hükümetinin elinde bol miktarda belge bulunduğu kuşkusuzdur…
Barış Antlaşması Sevr henüz yürürlüğe girmediği için Türk Hükümeti’ne ve görevlilerine de herhangi bir baskı yapılmadı, bu nedenle hiç bir Türk belgesi de sağlanamadı… Anadolu’da gezi özgürlüğü bulunmadığı için pek az sayıda tanık gelebildi… Şimdiye kadar bilgi toplanmasında başlıca kanal Ermeni Patrikhanesi oldu..” (14)
İngiliz Yüksek Komiseri Sir. H. Rumbold’un yazdıklarının ne dereceye kadar gerçeği yansıttığını okurların anlayışına bırakıyoruz. Millet Meclisini basıp, Milletin vekillerini orada tutuklayacak kadar pervasız işgalciler, Hükümet ve Sadrazam’a her istediğini yaptıracak kadar küstah ve zorba tavırların sahipleri: “Osmanlı memurlarına baskı yapamadıkları gibi onurlu bir davranış arkasına saklanarak, bilgileri bu gibi mazeretler nedeniyle Ermeni Kilisesinden aldıklarını itiraf ediyorlardı. Ama Amerikalılara güveniyorlardı. Zaten savaş içinde Ermeni Fırtınası Amerikan Büyükelçisi tarafından tezgâhlanmamış mıydı?
31 Mart 1921 günü Lord Curzon, İngiltere’nin Washington Büyükelçisi Sir A. Gaddes’e bir telgraf çekti.
“Malta’da İngiliz Hükümetinin eli altında, Ermeni soykırımına katılmaktan sanık bir miktar tutuklu Türk var. Kurbanların kaybolması, dağılması ve başka nedenler yüzünden, suç delillerini ortaya çıkarmakta büyük güçlüklerle karşılaşılıyor. Amerikan hükümetinin elinde, kovuşturmaya yarayacak deliller bulunup bulunmadığının öğrenilmesini rica ederim.” (15)
Büyükelçi cevabını 2 Haziran 1921 günü gönderdi:
“Amerikan Dışişleri Bakanlığında birçok soruşturma yaptım. Bana bugün bildirildiğine göre, Amerikalıların elinde, Ermeni sürgünü ve kırımı ile ilgili birçok belge vardır, ancak bu belgeler, olaylara karışmış kişilerle olmaktan ziyade, suçların işlenişiyle ilgilidir. İngiliz Hükümeti arzu ederse, kaynağı açıklanmamak kaydı ile, bu belgeler Büyükelçiliğimiz emrine verilecektir. Anlatılanlara bakarak, bu belgelerin, Malta’da tutuklu Türklerin kovuşturmasında delil olarak işe yarayabileceklerinden kuşkuluyum. (16)
Bu gelişme üzerine Lord Curzon 16 Haziran 1921 günü, Washington Büyükelçisi’ne ikinci talimatını verdi. “Ermenilere ve öteki yerli Hıristiyanlara zulüm yapmaktan sanık olarak yargılanacak Malta Sürgünlerinin” listesini gönderdi. Listedeki sürgünler hakkında kısaca bilgi ekledi. “Bu kimselerden herhangi biri aleyhinde acilen Amerikan Hükümeti’nden delil sağlayabilirseniz memnun olurum.” diyordu. İki hafta sonra Büyükelçi Geddes şu cevabı gönderdi.
“Ermeni kırımından ötürü yargılanmak üzere Malta’da tutuklu Türklerle ilgili olarak, çalışma arkadaşlarımdan biri dün, 12 Temmuz günü, Amerikan Dışişleri Bakanlığına gitti. Son savaşta Ermenistan’da yapılan zulümlerle ilgili Amerikan konsolosları raporlarını gözden geçirmesine izin verildi. Bu raporlar, Majesteleri Hükümetinin amacına en çok yarayacak diye Amerikan Dışişlerince seçilmişti.
Üzülerek arz edeyim ki, bu belgelerin içinde yargılanmak üzere Malta’da tutuklu bulunan Türkler aleyhinde delil olarak kullanılabilecek hiç bir şey yoktur. Gözden geçirilen raporlarda, söz konusu Türk görevlilerinden yalnız iki kişinin –Sabit Bey ile Süleyman Faik Paşa’nın – adları anılmaktaysa da, bunlar hakkında yazılanlarda raporları kaleme alanların kişisel düşüncelerini aşmıyor ve suç delili olabilecek hiç bir somut fiil gösterilemiyor.
Şunu söylemekle onur duyarım ki, Amerikan Dışişleri yetkilileri konuşma sırasında verecekleri bilgilerin hiç birinin bir hukuk mahkemesi önünde kullanılmaması arzusunda bulunmuşlardır.
Bu bakımdan ve Amerikan Dışişlerinin elindeki belgelerde hiçbir şekilde Türkler aleyhinde delil bulunamadığından… Korkarım ki, bu konuda yeniden Amerikan Hükümetine başvurulmasından herhangi bir şey elde etme umudu yoktur.” (17)
Konu artık kapanmıştır. Böylece Türklerin –Ermenilere soykırım uyguladığı yaygarası havada kalmış ve bu yazışmalar zulümle, itham edilen masum bir Ulus’u ve onun temsilcilerini aklamıştır. Gerçek açığa çıkmış, böyle bir bilinçli soykırım asla vuku bulmamıştır. Bu gelişmelerden sonra Malta’daki sürgünler birkaç ay içinde peyderpey serbest bırakıldılar.
DİPNOTLAR:
(1) Ergünöz Akçora:Van ve Çevresinde Ermeni İsyanları s.143 ( İstanbul- 1994 ); ATBD , Sayı 81, Belge 185.
(2) Johannes Lepsius, Deutschland and Armenian, 1914-1918 (Pots dan – 1919) s.XXVII.
(3) Wangenheim ‘den Bethmann Hollweg’e 7 Temmuz 1915, No-433. 26. Haziran 1915’te Wangenheim Kilikya’daki Katolik Ermeni Patriği ile görüşürken Bab-ı Âli’ye bir başvuruda bulunacağı vadinde bulundu. (Ulrich Trumpener: Osmanlı İmparatorluğunun Sonu ve Büyük Güçler, s.213, Tarih Vakfı İstanbul- 1999)
(4) U.Trumpener, a.g.e., s.207.
(5) Aynı Eser, s.209.
(6) Frank G. Weber : Eagles on The Crescent, s.152 ( Cornel University Press, London- USA- 1970
(7) U. Trumpener, a.g.e, s.208.
(8) Aynı Eser, s.215.
(9) Aynı Eser, s.216.
(10) Salahi Sonyel, The Great War and The Tragedy of Anatolia, p.155 (Türk Tarih Kurumu – Ankara -2000)
(11) Altan Deliorman, Türklere Karşı Ermeni Komiteleri, S.237 (3.Baskı, İstanbul –1980)
(12) Necdet Bilgi : Ermeni Tehciri ve Boğazlayan Kaymakamı Kemal Beyin Yargılanması, s.87 ( Ankara- 1999 )
(13) Cemal Kutay :Fethi Okyar, Üç Devirde Bir Adam, S.280 ( İstanbul-1980; Hüsamettin Ertürk, İki Devrin Perde Arkası, S.303 (Samih Nafiz Tansu, İstanbul-1969); Ali Fuat Türkgeldi: Görüp İşittiklerim, S.202-207 (TTK Ankara –1987); Hüseyin Cahit Yalçın; Siyasal Hatıralar, s.348 – 349 (T.İş Bankası İstanbul –2000); İlhan Selçuk, Yüzbaşı Selahattin’in Romanı, 2. Kitap s.29-34 (Remzi Kitabevi, İstanbul 1981); Süreyya Ağaoğlu, Bir Ömür Böyle Geçti, S.15 ( Ağaoğlu Yayınevi- 1984 )
(14) Bilâl N. Şimşir, Malta Sürgünleri, S.273-274 (Milliyet Yayınları –1976): Rumbold’tan Curzon’a Yazı, İstanbul 16.3.1921, No.277/1983/24.
(15) Aynı Eser, S.276-277; Curzon’dan Geddes’e Şifre Tel. Londra, 3/3.1921, No.176.
(16) Aynı Eser, S.278; Geddes’ten Curzon’a Şifre Tel. Washington, 2-6-1921, No.374.
(17) Aynı Eser, S.279-280; Geddes’ten Curzon’a Washington, 13.7.1921, No.722.
Dr. M. Galip Baysan" class="img" height="202" src="https://fbcdn-sphotos-b-a.akamaihd.net/hphotos-ak-prn1/547197_627806330568536_1142675800_n.jpg" width="310" /></div>
</a></div>
</div>
Kum Tanesihttp://www.blogger.com/profile/12128250103722724703noreply@blogger.com1tag:blogger.com,1999:blog-2778535361421553614.post-88858009597965182952013-04-21T15:57:00.001-07:002013-04-21T15:57:10.035-07:00<span class="userContent" data-ft="{"tn":"K"}">ENVER PAŞANIN SON MEKTUBU!!<br /> <br /> Ruhum, sevgili Naciyeciğim;<br /> <br />
Şimdi, Mustafa Kemal Paşa’ya yazdığım uzun bir mektubu bitirdim. Bunda
baştan aşağı ne yaptığımı ve ne düşündüğümü ve kendisine rakip olacak
kadar küçülmediğimi, sonra da muvaffak olmasından memnun olduğumu vs.
yazdım. ...vákıa bunlar tesir etmez, fakat ben bir kere yazmayı borç
bildim. Doktor Nazım da bu fikirde idi.<br /> <br /> ...Bu sabah namazdan <span class="text_exposed_show">sonra
yine yazmaya oturdumdu. Önce biraz gazete okudum. ...Gazetelerde yeni
nakarat var. Mustafa Kemal, Enverciler aleyhinde dehşetli yürüyormuş.
...Ne ise, tabii bunlar olacak. ...Başka şey beklenmez. Fakat Allah’ın
işine de akıl ermez. O, demek benden daha ziyade ...daha ...iyi. Ne ise,
nazar deymesin, çünkü ona olacak fenalık memlekete hazer getirmesin
(zarar vermesin) diye korkuyorum.<br /> <br /> Şimdi yalnız, odamda Anadolu
haritası önümde düşünüyordum. Kimbilir, şu anda 7 Temmuz’da başlamış
olan Yunan taarruzunun (Sakarya Savaşı öncesindeki Yunan ilerlemesi)
kat’i safhaları cereyan ediyor. Ben ise böyle Moskova’da memlekete
yardım edememek mecburiyetiyle oturuyorum. İki gündür hareket edip
gitmek zihnimden geçiyor fakat gidinceye kadar belki olacak, bitecek.
...Mustafa Kemal’in ...başka bir şeye sebep olacak diye tereddüt
ediyorum. Ne ise, bakalım inşaallah muvaffak olurlar da, biçáre Anadolu
biraz rahat yüzü görür. Fakat ...yolda sulhden sonra da zannımca
memlekette gürültüler eksik olmayacak.<br /> <br /> ...Doğrusu seninle şu
bir saatlik konuşmak bana elemlerimi değilse de, iş düşüncelerimi
unutturuyor. Ya bu da olmasa? Çıldırmak işten değil. ...Şimdilik her
tarafından öper, yavrularımla beraber Allah’a emanet ederim. Enver’in’</span></span>Kum Tanesihttp://www.blogger.com/profile/12128250103722724703noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-2778535361421553614.post-82978984015890784172013-04-21T15:55:00.003-07:002013-04-21T15:55:37.949-07:00<span class="userContent" data-ft="{"tn":"K"}">ürk- Ülküsünün Kahraman Şehidi Enver Paşa.<br />
22-28 Aralık günlerini (bir rivayete göre de 22 Aralık-5 Ocak
günlerini) kapsayan hafta, Sarıkamış Şehitlerini Anma Haftası"dır. <br /> Bizim tabirimizle "Enver Paşa"ya Sövgü Haftası!".<br /> Evet, yanlış duymadınız; "Enver Paşa"ya Sövgü Haftası" diyorum.<br /> Çünkü Sarıkamış Şehitlerini Anma faaliyetleri, umumiyetle ve ne yazık ki; ülkemizde Enver Paşa"ya hakaret ve sö<span class="text_exposed_show">vgü faaliyetleri şeklinde icra edilmektedir. <br />
Âzâmi, 25-30 bin şehidin verildiği Sarıkamış Harekâtı"nda, ısrarla
90.000 şehit verildiği ileri sürülerek bu hezimetin faturası Enver
Paşa"ya çıkarılmakta, sonra da Enver Paşa"ya gün görmedik küfürler ve
hakaretler sıralanmaktadır.<br /> Son birkaç yıldır tonu ve çeşitliliği azalmakla birlikte bu küfür veya hakaretler hâlâ sürmektedir.<br />
Dolayısıyla bu yazımızı, özellikle Türkistan"daki Türkler arasında
"Şehid-i Muhterem ve Gazî-i Nâmdar" veya "Dâmâd-ı Halife-i Müslimîn ve
Emîr-i Leşker-i Müslimîn Seyyid Enver" unvanlarıyla da anılan Enver
Paşa"ya ayırdık. <br /> 4 Ağustos 1922 tarihinde bir Kurban Bayramı günü
bugünkü Tacikistan"da Duşanbe yakınlarındaki Çeken Köyü"nde KGB"nin
çekirdeğini teşkil eden ÇEKA birliklerince şehid edilen Enver Paşa
hakkında yazacaklarımız, belki uzun Kurban Bayramı tatili boyunca okunma
fırsatı bulur ve Enver Paşa"ya sövme potansiyeli olanların kulaklarına
gider de biraz olsun utanırlar...<br /> ***<br /> Benim gibi sözüm ona
okur-yazar bir adamın, Lev Tolstoy"un "Savaş ve Barış" isimli eserini
okumaması belki biraz ayıp kaçar ama itiraf etmem gerekirse bu romanı
baştan sona okumuşluğum yoktur. Savaş ve Barış hakkındaki bilgilerim,
çıkarılmış özetlerinden ve hakkında yazılanlardan ibarettir.<br />
Bildiğim kadarıyla; roman Napolyon dönemi Fransası ile Çarlık Rusyası
arasında cereyan eden savaşları ve o dönemin Rusyasında özelikle saray
hayatını ve saray insanının hayatındaki değişiklikleri konu almaktadır.
Birçok yazar, Savaş ve Barış adlı eseri "Dünyanın en büyük romanı"
olarak nitelendirmiştir. Kim bilir belki de öyledir!<br /> Tolstoy"un
"Savaş ve Barış"ını okuyan birisine romandan ne anladığını sormuşlar,
adam şu cevabı vermiş; "Olay Moskova"da geçiyor". Bana sorsalardı
herhalde ben de aynı cevabı verirdim; "Olay Moskova"da geçmiş". Zira bir
zamanlar TRT"de yayınlanan ve adı geçen romandan uyarlanmış yabancı
televizyon dizisini hiç sevmemiştim ben... <br /> ***<br /> Şu anda masamda
Nevzat Kösoğlu tarafından yazılmış "Şehit Enver Paşa" isimli kitap
duruyor. Tamamı 640 sayfa olan kitabın toplam 44 sayfası "İçindekiler"
ve "İndeks"e ayrılmış. Kalan 596 sayfası Enver Paşa"yı anlatıyor. Yani
Sayın Nevzat Kösoğlu, 640 sayfalık büyük boy kitabında tam 596 sayfada
Enver Paşa"yı anlatmış bulunuyor. Bu kitabı 5-10 günde okuyup bitirmiş
durumdayım. Peki, 596 sayfalık büyük boy bir kitapta Enver Paşa hakkında
yazılanlardan ne anladınız diye soracak olursanız, size tıpkı Lev
Tolstoy"un "Savaş ve Barış"ını okuyan adamın "Olay Moskova"da geçiyor"
şeklindeki cevabına benzer bir cevap verebilirim. Kısa ve özlü bir
cevap. Bu cevap; "Enver Paşa gerçek bir kahramanmış!" cevabıdır...<br /> ...<br />
Nevzat Kösoğlu"nun kitabının pek çok sayfasını gözlerim yaşararak, daha
doğrusu ağlayarak okudum! Daha önce de okumuştum benzer birkaç kitabı.
Ancak Kösoğlu"nun kitabı çok daha geniş ve daha çok belgeye dayanıyor.
Ayrıca Kösoğlu, bir bilim adamı ve tarihçi olmadığı için, yazmış olduğu
kitap bir roman havasında okunuyor. Kaynakların satır aralarında ve
paragraf sonlarında belirtilmiş olması ve istifade edilen kaynakların
sayfa altlarında Dipnot ve kitabın sonunda Kaynakça olarak yazılmaması,
esere roman havası vermiş. Gayet akıcı bir eser çıkmış ortaya.
Kutluyorum Nevzat Bey"i. <br /> Kitaptan çıkarılacak sonuç kısaca "Enver
Paşa gerçek bir kahramanmış!" sonucu ise de, bu kahramanın diğer
kahramanlardan farklı yönleri de var. Enver Paşa, "Kahraman" sınıfında
sayılan insanların ortak yönleri olan, cesaret, korkusuzluk, ataklık,
kararlılık, azim, sebat, yurt sevgisi gibi özelliklere sahip olmanın
yanında yüksek seviyeli bir komutan olması sebebiyle sevk ve idare
kabiliyeti, astlarına karşı hoşgörü, yüksek ideal sahibi (ülkücü) olma
ve milletini sevme (milliyetçilik) gibi hasletleri de olan bir
kahramandır. Üstelik onda diğer kahramanlarda olmayan bir özellikle daha
vardır. Dindarlık! Evet, Enver Paşa, son derece dindar bir
Müslüman"dır. Hayatının hiçbir devresinde içki içmeyen, harama uçkur
çözmeyen, beş vakit namazını kılıp orucu tutan, hayatı boyunca koynunda
Kur"an-ı Kerim taşıyan ve onu sürekli okuyan bir kahramandır. Bütün
bunları, en zor şartlar altında bile yapan bir insandır Enver Paşa.<br />
Enver Paşa"da eksik olan şey, galiba sürekli erken terfi almasından
kaynaklanan bilgi ve tecrübe eksikliği ile siyasi ayak oyunlarını
bilmemesidir. Bu sebeple Enver Paşa, dünyada olan biteni yeterince
değerlendirememiş ve istikbali iyi hesap edememiştir. Enver Paşa"yı
başlı başına kahraman yapan da zaten bu yönüdür. İstikbal kaygısı
taşımaması ve geleceği düşünmemesi. Geleceği düşünerek sürekli hesap
kitap yapsaydı zaten kahraman değil, politikacı olurdu! O, bütün
askerlik hayatı boyunca politikadan uzak durmuş ve sadece askerlik
yapmıştır. Politikaya bulaşmış subayları ise derhal emekliye sevk
etmiştir. Nevzat Kösoğlu"nun kitabından öğreniyoruz ki; Balkan Savaşı
yorgunu ve politika çamuruna bulaşmış ihtiyar paşaları sırf bu yüzden
tasfiye ettiği gibi, Ali Fethi Okyar gibi politikaya bulaşmış bazı genç
subayları da askerlikten uzaklaştırmış, hatta Mustafa Kemal"i de bu
konuda ciddi şekilde uyarmıştır. Divan-ı Harpte yargılanarak askerlikten
tard cezası alan Kâzım Karabekir"in cezasını yırtıp atmış ve onu
askerliğe kazandırmıştır. O Kâzım Karabekir ki; Enver Paşa yurtdışına
çıkmak zorunda kaldıktan sonra, hakkında yapılan karalayıcı ve küçük
düşürücü propagandanın baş mimarlığını yapmıştır. Bir anlamda Mustafa
Kemal Paşa"ya yaranma adına Enver Paşa"ya ihanet eden Kâzım Karabekir,
daha sonraki yıllarda Mustafa Kemal Paşa"yla da ters düşmüş, hatta
Mustafa Kemal Paşa"ya suikast (İzmir Suikastı) girişiminde bulunmakla
suçlanarak, bir köşeye atılıvermiştir. Bu yüzden olacak Kâzım Karabekir,
genelde köşesine çekilip kitap yazmakla yetinen bir insan olarak
tanınmaktadır. İsmet Paşa tarafından siyasete davet edilip TBMM Başkanı
yapılmış olsa da, Kâzım Karabekir"in Cumhuriyet"in hayata geçirilmesinde
fazla bir fonksiyonu bulunmamaktadır. <br /> ***<br /> Birkaç gün önce
medyaya düşen bir habere göre; Enver Paşa, Berlin"de İngiliz istihbarat
elemanlarıyla birkaç kez görüşmüş ve bu görüşmelerde; İngiliz subayın
"Anadolu"da Kurtuluş Savaşı"nı yürüten Mustafa Kemal sizi ciddiye alacak
mı?" sorusuna şu yanıtı vermiş; "Mustafa"yla aramız iyi. Mustafa,
imkânlar dâhilinde İngiltere ile anlaşabileceğini ve gerekirse benim
altımda sıradan bir subay olarak çalışabileceğini söylüyor. Eğer bir
anlaşma olacaksa İngiltere"nin Mustafa Kemal"i bir lider olarak
tanımasında benim açımdan bir sakınca yoktur..."(1). Haberin kaynağı ise
Balıkesir Üniversitesi öğretim üyelerinden Doç. Bülent Özdemir"in
İngiliz arşivlerinde yapmış olduğu bir araştırmaya dayanıyor. <br />
Bilkent Ünv. Doç. Hakan Kırımlı "Kesinlikle böyle bir görüşme olmuştur.
Enver Paşa"nın o dönemdeki yazışmaları bağlamında bakılınca bu görüşme
gerçektir" derken Tarihçi-Yazar Mustafa Armağan "Almanlar"la
görüşmelerini biliyoruz. Ruslar"la görüşmeleri yayımlandı. Atatürk"le
ilgili sözlerini açıkçası hiç duymamıştım" diyerek güya Bülent Özdemir"e
destek vermişler(2). <br /> Evet, Enver Paşa"nın Almanlar ve Ruslar"la
sürekli irtibat halinde olduğu, Anadolu"da yürütülen Milli Mücadele"ye
destek verdiği ve hatta Mustafa Kemal Paşa ile de sürekli yazıştığı
doğrudur. Bu konu, bütün kaynaklarda yazılıdır. Bu desteği sadece o
değil, Talat, Cemal ve Halil Paşalar da vermiştir. Bu noktadan
bakılınca; geçmişteki pozisyonu itibarıyla Enver Paşa"nın İngilizlerle
de görüşmüş olabileceği düşünülebilir. İngiltere"nin Türkiye"nin
bağımsızlığını tanıması karşılığında, yeni devletin yönetimi üzerinde
hak iddia etmekten vazgeçmeyi taahhüt ettiği de doğru olabilir. Çünkü o
bir milliyetçi vatanseverdir, ülkü adamıdır. Onun için en önemli şey,
tıpkı diğer komutanlarda olduğu gibi Anadolu"nun bir an önce işgalden
kurtulmasıdır. Bolşevik Rusya"nın Milli Mücadele"ye destek amacıyla
göndermiş olduğu nakdi yardımlar, aslında Enver Paşa"nın Türkistan"a
geçmesinden sonradır ve bu paralar, Enver Paşa ve çevresindeki Osmanlı
subaylarının girişimleriyle Türkistanlı Müslüman Türklerden
toplanmıştır. Bolşevikler, bu yardımları hiçbir zaman tam olarak
Anadolu"ya göndermemişler ve büyük bölümüne el koymuşlardır. <br /> Ancak
inanmakta zorlandığım bir husus var; neden "Kemal" veya "Mustafa Kemal"
değil de sadece "Mustafa". Enver Paşa, Mustafa Kemal Paşa"ya gerçekten
de sadece ön ismi olan "Mustafa" ile mi hitap ediyordu? Yoksa bu Mustafa
saplantısı, son günlerde oynanan oyunun bir parçası mıdır? "Mustafa"
filminden sonra şimdi de Enver Paşa"nın ağzından söyletilen "Mustafa".
Bütün bunlar Atatürk"ü yıpratma çalışmalarının bir uzantısı mıdır yoksa?
Dolayısıyla şahsen Enver Paşa"ya söyletilen "Mustafa"yla aramız iyi...
Gerekirse benim altımda sıradan bir subay olarak çalışabileceğini
söylüyor... İngiltere"nin Mustafa Kemal"i bir lider olarak tanımasında
benim açımdan bir sakınca yoktur..." şeklindeki ifadelerin doğru
olabileceğine hiç ihtimal vermiyorum. Zira bu sözler, her şeyini geride
bırakıp gitmiş bir insanın, şu veya bu şekilde Milli Mücadele"nin lideri
olduğu milletçe kabul edilip kesinleşmiş bir insan hakkında söyleyeceği
sözler asla değildir.<br /> Hele hele bu sözler, Enver Paşa gibi son
derece kibar, zarif, öfkesine hâkim olmayı bilen ve devlet umuru görmüş
bir Osmanlı subayına hiç mi hiç yakışmayan sözlerdir. Eğer, gerçekten
İngiliz arşiv belgelerinde bu sözler kayıtlı ise, bu sözler Enver
Paşa"ya ait sözler olmayıp, mutlaka İngiliz istihbarat elemanlarına ait
sözlerdir ve Enver Paşa"ya ait sözlermiş gibi kayıtlara geçirilmiş
olmalıdır. <br /> <br /> Türkistanlı faal komünistlerden Alimcan Akçurin"in
"Sizler Türksünüz ve ülkeniz düşman işgali altındadır. Askerî gücünüzü
oraya yoğunlaştırırsanız sizin için daya iyi olur" şeklindeki sözlerine
"Türkiye"yi kurtarabilecek niteliklere sahip çok arkadaşım var; bundan
hiç şüpheniz olmasın. Orada arkadaşlarımız bütün imkânlarını seferber
ederek mücadele ediyorlar. Bu ülke de benim anavatanımın bir parçasıdır.
Buradaki hemşehrilerimin damarlarında akan kan ile benim kanım aynıdır.
Bu ülke Rusların değil sadece Türklerindir. İnsanlar nasıl buradan
Türkiye"yi kurtarmak için gitmişlerse, ben de burada düşmanlara karşı
mücadele etmek için bulunuyorum. Türkler her nerede olurlarsa olsunlar
bağımsız olmalıdırlar" diyen bir insanın Mustafa Kemal Paşa"yı hafife
alması beklenmemelidir.<br /> Enver Paşa ile İngilizlerin görüşmelerinin
tarihi, 6 Ocak, 16 Ocak ve 24 Şubat 1920 olarak verilmiştir. Oysa o
tarihlerde Mustafa Kemal Paşa Ankara"dadır. Erzurum ve Sivas Kongreleri
yapılmış ve TBMM"nin açılış çalışmaları son sürat devam etmektedir.
Dolayısıyla, Mustafa Kemal Paşa o tarihlerde milletin kendisine ümit
bağladığı yegâne kişi durumuna gelmiştir ve milletin desteğini arkasına
almış durumdadır. Enver Paşa, İngilizlerle görüşme yaptığı tarihlerde bu
gerçeği herhalde biliyordu. Yani Enver Paşa"nın, İngilizlerle yaptığı
görüşmelerde içinde bulunduğu durum ve zaman, Mustafa Kemal Paşa"ya
tepeden bakmasını gerektiren bir durum ve zaman asla değildir. Üstelik
Enver Paşa"nın hayalinde, öncelikle Hindistan, Türkistan ve Irak"taki
İngiliz işgaline son vermek vardır ve Enver Paşa bu düşünce ile
yurtdışına çıkmıştır. Mücadele yönünü Bolşeviklerle karşı döndürmesi
daha sonradır. Dolayısıyla Çanakkale"den beri düşman olarak gördüğü
İngilizlere karşı, Mustafa Kemal Paşa hakkında böyle umursamaz bir tavır
takınması mümkün değildir. İlk başta Enver Paşa"nın yukarıda saydığımız
özellikleri, Mustafa Kemal Paşa"ya tepeden bakmasına engel teşkil eder.
Ancak, Anadolu hareketinin geleceği hakkında İngilizlerle elbette
görüşmüş olabilir...<br /> *** <br /> Enver Paşa hakkında dedik ki; o,
gerçekten bir kahramandır. Ve Enver Paşa gibi kahramanlara Türk
tarihinde ender rastlanır. Onun tek şanssızlığı yanlış zamanda dünyaya
gelmiş olmasıdır. Eğer, mesela Osmanlı"nın yükselme devrinde veya
Alpaslan ve Melikşah döneminin Selçuklusunda yaşasaydı kesinlikle dünya
tarihinin yönü değişirdi. Ya da ne bileyim, Birinci Viyana Kuşatması
sırasında Kanuni Sultan Süleyman"ın yanında bulunsaydı Viyana mutlak
düşerdi! Ancak ne yazık ki; o, tıpkı Merzifonlu Kara Mustafa Paşa gibi
yanlış zamanda dünyaya gelmiş yüksek ruhlu bir askerdir. Milli
Mücadele"nin ateşleyici ruhunu teşkil eden ve Türk Ordularının kazanmış
olduğu son büyük zafer olan Çanakkale Zaferi, büyük ölçüde Enver
Paşa"nın eseridir. Enver Paşa"nın Çanakkale Zaferi yerine Sarıkamış
hezimeti ile anılıyor olması, büyük ölçüde hakkında girişilen yıkıcı
propagandanın bir sonucudur. Zira her iki olayda da Türk Ordularının
başkumandan vekili ve Harbiye Nazırı Enver Paşa"dır(4). O, hem Çanakkale
Zaferi"nin mimarıdır, hem de ısrarla unutturulmaya çalışılan Kut"ul
Ammâre Zaferi"nin <br /> ...<br /> Dedik ki; Enver Paşa şüphesiz bir
kahramandır. Ancak onu diğer kahramanlardan ayıran önemli bir fark daha
vardır. O da Enver Paşa"nın son derece dindar ve mütedeyyin bir Müslüman
oluşudur. İsterseniz bu konuyu Nevzat Kösoğlu"nun kitabından birkaç
alıntı yaparak bağlayalım. Dönemin Suriyeli gazetecisi Kürt Muhammed
Ali, Enver Paşa"nın Halep"e gelişini şöyle anlatıyor:<br /> "İslam
âleminin büyük lideri Enver Paşa"yı taşıyan tren güneşin batışıyla
birlikte Halep şehrine ulaştığında, onun gelişi memlekette çoktan genel
bir bayram havası oluşturmuş bulunuyordu. Müslümanların, nasıl ki bayram
yapabilmek için hilali görmeleri gerekiyorsa, aynı şekilde, bu bayramı
da kutlamak için hilalleri Enver Paşa"yı görmeleri gerekiyordu..." <br />
Özbek Yazar Nabican Bakıyev şöyle diyor; "... Ata son derece ustalıkla
biner, beş vakit namazını ihmal etmediği gibi, teravih namazlarını da
yerli halkla birlikte kılardı. Yerli halka iyi görünmek için kısa sakal
da bırakmıştı" <br /> Abdullah Recep Baysun şöyle yazar: "Paşa"nın
karargâhına yaklaşıyoruz; sevinç ve heyecan birbirine karıştı.
Atlarımızın üzerinde uçuyoruz... Takdim töreni ifadelendiremeyeceğim
kadar heyecanlı oldu. Senelerden beni ismini işittiğimiz Enver Paşa"nın
yanındayız. Gözlerimiz gözlerinde. Dalgalanan ay yıldızlı bayrakların
altında güneş gibi parlıyor. Milyonlarca insanın ümidi, bu güneşin
nuruyla var olacak... Başında Türkistan"ın meşhur karakul derisinden
kahverengi kalpağı, hâki renkteki elbisesi, açık renk çizmesi içinde o
kadar dinç ve sevimli idi ki... Paşa"nın mütevazı konuşmaları arasında
büyük bir kahramanlık seziliyordu. Mektuplarından da anlaşılan cesaret,
kahramanlık niteliklerini tahayyülümüzden çok yüksek buluyorduk... Paşa
yalnız cesaret ve karamanlığıyla değil, özel yaşayışıyla da herkesin
hayranlığını kazanıyordu. Gece çok geç yattığı halde güneş doğmadan
kalkar, namazını kılar, senelerden beri yanında taşıdığı Kur"ân"ını
sessiz ve uzun uzun okurdu..."(. <br /> Bir gün, Baysun vilayetinden
kendisine katılan üç gençten biri elinde tuttuğu gazetedeki bir yazıyı
gösterir: "Bütün dünya işçileri birleşiniz!" Paşa birden sinirlenir; ama
hemen gülümsemeye başlar ve şunları söyler: "Hayır oğlum; bu bir
hayaldir. Sen kafanda daima, bütün dünya Türklerinin birleşmesini
yaşat!" <br /> Bolşevikler girdikleri yerlerde katliamlar yaparlar. Bu
durum Paşa"yı çok etkiler. Karargâhının yakınındaki Teberbulak köyündeki
katliamı görünce, "Bir millet ancak bu kadar alçak, bir rejim ancak bu
kadar kâfir ve şerefsiz olabilir." demekten kendini alamaz( <br /> Enver
Paşa (Duşanbe) hükümet konağının balkonunda konuşurken, konağın bayrak
direğinde Türk Bayrağı dalgalanmaktadır. Paşa bu bayrağı yanından hiç
ayırmazdı. Birkaç defa, "ben şehit olursam, bu bayrağa sararak gömünüz"
demişti <br /> Şehâdeti üzerine Abdullah Baysun diyor ki; "Ümit güneşimiz
sönmüş, karanlıklar içinde kalmıştık. Yer gök ağlıyor... Kaybolan sade
insan değil, milyonlarca Türk"ün ümidi, istiklâli, zaferi, tarihi idi...
Onu gözyaşlarıyla yıkadık; üzerine bayrak örterek, çevresine nöbetçiler
diktik" <br /> Mücahitlerden Mustafa Şahkulu şöyle anlatır: "Kurban
bayramının ikinci günü idi. 5 Ağustos 1922 cumartesi günü... Paşa"nın
şehadetine inanmayanlar geliyorlar, naşın üstüne örttüğümüz ve onun
hayatında bir an yanından ayırmadığı Türk bayrağını kaldırıyorlar,
müsterih ve mütebessim ebedî uykusuna dalmış bu aziz ölünün elini,
ayağını öpüyorlar, "Muy mübarek, muy mübarek!" feryatlarıyla afakı
inletiyorlardı. Birçok ihtiyarlar yalvararak Paşa"nın sakalından bir kıl
istiyorlar; onu en değerli çevrelerine sararak kalplerinin üstüne
koyuyorlardı. Hülasa bir kıyamet koptu ki, tasviri mümkün değildir..." <br />
Mustafa Şahkulu"nun kaldığı yerden Zeki Velidi Togan devam ediyor;
"Asgari otuz bin kişi toplanmıştı; Belcivan boşalmış gibiydi, herkes
Çeğen"e gelmişti. Ahali ağlıyor, hafızların tekbir sesleri, yüksek sesle
Kur"an-ı Kerim tilaveti, halkın feryatlarına karışıyordu. Bu kadar ölü
gördüm; hiç birisi Enver Paşa"nın ebedî uykusu gibi müsterih ve huzurlu
değildi. Sanırdınız ki; neredeyse gözlerini açacak ve size
gülümseyecek..." <br /> Kuzey Kafkasya Eski Savunma Bakanı Ali Kantemir
Enver Paşa hakkında şöyle der: "Türkiye"de onun hakkında ne düşünülürse
düşünülsün, Enver Paşa her Türkistanlı tarafından saygıyla anılır.
Türkistanlılar onu çok sevmiş ve saymışlardır: Enver Paşa yabancı bir
ülkede değil, kendi anavatanında, kardeş vatanda Türkler ve Türklük için
ölmüştür..." <br /> Hafızam beni yanıltmıyorsa; Birinci Dünya Savaşı
sırasında Şam"da konuşlu 4. Ordunun Komutanı Cemal Paşa"nın maiyetinde
görev yapmış olan Emekli Org. Ali Fuat Erden, "Birinci Dünya Harbi"nde
Suriye Hatıraları" isimli kitabında, Enver Paşa"nın Medine ziyareti
sırasında, Medine Tren İstasyonu"ndan Hz. Muhammed"in (s.a.v) kabrine
yaya olarak gittiğini, ve etrafında olan bitenlerden habersiz bir
şekilde ve huşû içinde ellerini göğsünde birleştirip sürekli ağladığını
nakleder.<br /> Enver Paşa gibi, kendisini vatanına, milletine ve dinine
adayarak bu uğurda şehid ve gazi olmuş merhumlara Allah"tan sonsuz
rahmetler</span></span>Kum Tanesihttp://www.blogger.com/profile/12128250103722724703noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-2778535361421553614.post-45463072691063681662013-04-21T15:54:00.000-07:002013-04-21T15:54:23.714-07:00<span class="userContent" data-ft="{"tn":"K"}">Kutü"l
Ammare Zaferi, Birinci Dünya Savaşı"nda 29 Nisan 1916 günü Osmanlı
Ordusu"nun zor şartlar ve imkânsızlıklar içerisinde, Çanakkale"den sonra
kazandığı ve bir İngiliz tümeninin, komutanları General Townshend da
dâhil olmak üzere; bütün personeli ile birlikte esir alındığı kesin
sonuçlu eşsiz bir zaferdir. Bu zaferi kazanan 6. Ordunun başındaki
kumandan Enver Paşa"nın aynı zamanda yaşıtı da ol<span class="text_exposed_show">an
amcası Halil Paşa"dır. Ordunun kumandanı Halil Paşa"dır ama göndermiş
olduğu telgraflarla onu yönlendiren ve talimat veren kişi, Harbiye
Nazırı Enver Paşa"dır.<br /> Bereket versin Genel Kurmay Başkanlığımızın
resmi internet sitesinde söz konusu zaferle ilgili olarak şu bilgiler
verilmektedir:<br /> "Bugün halkımız tarafından pek bilinmeyen, ancak
tarihimizde kazanılmış önemli bir zaferin 91"inci yıl dönümüdür. Bu
zafer, 29 Nisan 1916 tarihinde Irak Cephesinde kazanılan Kutü"l Ammare
zaferidir. Osmanlı Ordusunun Birinci Dünya Savaşı"nda çarpıştığı
cephelerden biri, İngilizlere karşı oluşturulan Irak cephesidir. Osmanlı
dönemi kaynaklarında Irak-ı Arap olarak adlandırılan bölge, Dicle,
Fırat havzasında tarihteki Mezopotamya"yı (Verimli Hilal) içine alır ve
Basra Körfezi"ne kadar uzanır. Irak petrollerini ele geçirmeyi
amaçlayan İngilizler, 6 Kasım 1914 tarihinde Basra Körfezinden
Şattülarap ağzındaki Fav mevkiine asker çıkararak saldırıya geçmişler,
ilerleyen aylarda bu saldırılarını kuzeye doğru genişletmişlerdir.
İngilizler, 3 Haziran 1915 tarihinde Kutü"l Ammare"yi, Temmuz ayı
sonlarına doğru da Nasıriye"yi işgal etmişlerdir. 23 Kasım 1915"de ileri
harekata geçen Türk birlikleri, General Townshend komutasındaki İngiliz
ordusunu geri püskürterek Kut-ül Ammare"de çember içerisine almayı
başarmışlardır. Kutü"l Ammare"yi bir kale gibi savunan General
Townshend, 29 Nisan 1916 tarihinde teslim olmak zorunda kalmıştır.
Türkler, Kutü"l Ammare"de İngilizlerden başta Tümen Komutanı General
Townshend olmak üzere toplam 13 general, 481 subay ve 13.300 askeri esir
almışlardır.<br /> Kutü"l Ammare Zaferi, Birinci Dünya Savaşı"nda Osmanlı
Ordusu"nun zor şartlar ve imkânsızlıklar içerisinde, Çanakkale"den
sonra kazandığı ve bir İngiliz tümeninin bütün personeli ile birlikte
esir alındığı eşsiz bir zaferdir. Halil Paşa, Kutü"l Ammare zaferinden
sonra 6"ncı Ordu"ya yayınladığı mesajında şöyle demiştir:<br /> "Arslanlar!-<br />
Bütün Türklere şeref ve şan, İngilizlere kara meydan olan şu kızgın
toprağın güneşli semasında şehitlerimizin ruhları sevinçle gülerek
uçarken, ben de hepinizin pak alınlarından öperek cümlenizi tebrik
ediyorum. Ordum gerek Kut karşısında ve gerekse Kut"u kurtarmaya gelen
ordular karşısında 350 subay ve 10.000 erini şehit vermiştir. Fakat buna
karşılık bugün Kut"ta 13 general, 481 subay ve 13.300 er teslim
alıyorum. Bu teslim aldığımız orduyu kurtarmaya gelen İngiliz kuvvetleri
de 30.000 zayiat vererek geri dönmüşlerdir. Şu iki farka bakılınca,
cihanı hayretlere düşürecek kadar büyük bir fark görülür. Tarih bu olayı
yazmak için kelime bulmakta müşkülata uğrayacaktır. İşte Türk sebatının
İngiliz inadını kırdığı birinci zaferi Çanakkale"de, ikinci zaferi
burada görüyoruz."<br /> Avustralyalı araştırmacı Dr. Gaston Bodart
tarafından Kutü"l Ammare Zaferi, "İngiliz prestijinin Birinci Dünya
Savaşı"nda yediği en büyük darbe" olarak yorumlanmaktadır. Halil Paşa,
Kutü"l Ammare"nin teslim alındığı gün orduya bir tebrik mesajı
yayımlamış ve bu günün "Kut Bayramı" olarak kutlanmasını istemiştir. Söz
konusu zafer diğer zaferlerimiz gibi Türk Silahlı Kuvvetleri"nde
düzenlenen etkinliklerle anılmaktadır."(bkz. <a href="http://www.facebook.com/l.php?u=http%3A%2F%2Fwww.tsk.mil.tr%2F10_ARSIV%2F10_4_Diger_Haberler%2F2007%2FKutul_Amare.htm&h=zAQEqKZjC&s=1" rel="nofollow nofollow" target="_blank"><span>http://www.tsk.mil.tr/</span><wbr></wbr><span class="word_break"></span><span>10_ARSIV/10_4_Diger_Haberler/</span><wbr></wbr><span class="word_break"></span>2007/Kutul_Amare.htm</a>).</span></span>Kum Tanesihttp://www.blogger.com/profile/12128250103722724703noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-2778535361421553614.post-61395355253006582392013-04-21T15:50:00.003-07:002013-04-21T15:50:20.348-07:00<span class="userContent" data-ft="{"tn":"K"}">ENVER PAŞA'DAN MUSTAFA KEMAL'E MEKTUP<br /> <br /> "Anadolu Büyük Millet Meclisi Reisi Mustafa Kemal Paşa Hazretlerine: 16 Temmuz 1921 Moskova" <br /> <br /> Muhterem Paşam!<br />
Yusuf Kemal ve Rıza Nur Beyler Moskova'da iken, Berlin'den avdetimde
gerek bunlara ve gerekse Ali Fuat Paşa biraderimize hariçteki mesaimizi
ve size yazdığım mektupta ve gönderdiğim nizamnamede ve programla da
izah ettiğim veçhile hariçteki tarzı mes<span class="text_exposed_show">ainin memlekette bir fırkaya istinat etmesi lüzumunu bildirmiştim. <br /> <br />
Bu sırada ise gerek Rus doktorları ve gerekse bizim doktorların
muayenesi neticesinde veremin başlamış olduğu, Halil Paşa'nın memlekete
gitmesi ve havası mutedil bir yerde oturması cümlece muvafık görülmüş,
bu sebeple hareket etmişti. Kendisinin hareketinden sonra gelen mektupla
ailesinin Taşkent'e gitmek üzere Trabzon'a geldiği, mamafih kendisi
oraya çağırıldığı, Fuat Paşa bir akşam Afgan Sefaretinde Halil Paşa'nın
Anadolu'dan gelecek iznini beklemesini söylemiş olduğunu anlatması
üzerine, anlayamadığım tuhaf bir vaziyet karşısında bulunduğumu
hissettim. <br /> <br /> Halbuki size yazdığım telgrafa rağmen Avrupa'da
İttihat ve Terakki manevrası başladı diye üzerimize yükleniyorlar. Biz
buradan ve sonra da siz Bolşeviklerle münasebette bulundunuz diye,
memleketten çıkmasında ısrar edilmiş...O da ailesi geldikten sonra yola
çıkmıştır. Sonra bunu müteakip Küçük Talat Beyin tevkif ettirilerek
çıkarılmış olduğunu buraya gelince anladım. Biraderim Nuri Bey'in de
Erzurum'da kalebent edildiğini öğrendim. Her şeyi size açık bildirdiğim
halde akraba ve arkadaşlarımın bu muameleye maruz olmalarını doğru
bulmuyorum. Binaenaleyh size bir kere daha vaziyeti ber vechi ati izah
etmeyi muvafık buldum. <br /> <br /> 1- Memleketten çıkınca, ben Kafkasya'da
kalmalarını İzzet Paşa Kabinesi vasıtasıyla temin etmiş olduğum
kuvvetler yanına gitmek ve diğer arkadaşları hariçte bularak siyaseten
çalışmak ve dahildeki arkadaşlar üzerine düşmanlarımızın hücumunu kısmen
tahfif etmek için meclisi umumi kararıyla çıktıklarını biliyorsunuz.<br />
2- Ben Kırım'da kalıp Kafkasya'ya geçmeye uğraştım. Birçok tehlikelere
rağmen muvaffak olamadım. Sonra Berlin'de bulunan arkadaşlar ile
görüşmek üzere Talat paşa merhumun arzusu üzerine oraya gittim.
Müzakereler neticesi o anda Anadolu'ya imdadın ancak Rusya'dan
geleceğini anlayarak Bahattin Şakir bey ile Rusya'ya hareket etmiştim.
Halbuki bir sene zarfında iki defa tutulup beş ay hapsedilmiş ve altı
defa tayyareden düşmek suretiyle nihayet Moskova'ya geldim. <br /> Halbuki
son mahpusiyetim zamanında kararlaştırdığımız veçhile Moskova'ya başka
tarikle gelen Cemal Paşa ve arkadaşları bu sırada Moskova'ya gelmiş olan
Halil Paşa ile birlikte Anadolu'ya yapılacak yardımı temine
çalışmışlardır. Verilen karar bir taraftan bunu temin ile beraber
İngiltere'ye karşı hareket etmek üzere Halil'in İran'a ve Cemal Paşa'nın
Afganistan'a geçmesi kararlaştırılmış ve bu suretle hareket olunmuştur.<br />
Bu sırada Cemal paşa tarafından zatı alinize yazılan mektuba Mülazım
İbrahim Efendi'nin vurudiyle gerek Halil'in ve gerekse Cemal Paşa'nın
Anadolu hesabına bir şey yapmalarını emretmişsiniz. Bunun üzerine tabii
onlar belki vakitsiz olmakla beraber bu arzunuza tevkifi hareketi
muvafık görmüşler ve Anadolu'ya resmen merbut olmayarak yardım ve
maksada hizmet etmişlerdir. <br /> <br /> 3 Ben geldiğim zaman Bekir Sami
Bey rüfekasını buldum. İki aydan beri Moskova'da bulunuyorlardı. Ben
arzunuzu haber alınca Çiçerin'in sualine karşı resmen bir vazifem
olmadığını, yalnız her suretle Anadolu'ya yardım edilmesine taraftar
olduğumu söyledim. Bekir Sami Bey'in arzusu üzerine yalnız bir kere
Çiçerin'e Anadolu Hükümeti taraftarı olduğunu göstermek için beraberce
gittim. Sonra da aynı arzu üzerine yalnız arkadaşların hususi
müzakeresinde bulundum. Ruslar henüz müzakereye bile başlamamışlardı.
Çünkü Yusuf Kemal Bey biraderimize, bunlar Anadolu'nun komünist olmasını
isteyecekler dedim.<br /> Ben hususi olarak Berlin'de hapishanede
çalıştığımız Radek ve diğer rüesa ile işin bir an evvel halline
çalıştım. Nihayet müzakere başladı. Yusuf Kemal Bey biraderimizin zannı
gibi Bolşeviklik de teklif edilmedi. <br /> <br /> Maddi yardıma gelince;
Bunda ne verirlerse alınmasını prensibinin takip edilmesinin muvafık
olacağı, böylece Anadolu'nun Rusya'dan bir şeyler geliyor diye, kuvveyi
maneviyyesinin artacağı ve Avrupa'da, Anadolu Bolşeviklerle anlaştı diye
bizi daha kuvvetli ve mehip göreceğini bildiğiniz ilk maddi anlaşmaya
çalıştım. Fakat ben hiçbir vakit resmen Anadolu namına hareket etmedim.
Sonra Bakü'ye geldiğimde değil, yalnız ve Türkiye'de ve bütün İslam
memleketlerinde derhal aksi tesiri görüleceğine ve böylece İngilizlere
yardım edileceğine kani olduğumdan Türkiye ve şarkın Bolşevizm taraftarı
olmadığını alenen kongrede söylediğim gibi, Anadolu halkının menfaatine
daha muvafık ve cidden ezilen halkı düşünür bir idare esasına müstenit
bir program ile Talat Bey ve diğer bir iki arkadaşın Anadolu'ya
geçmesine karar verdik. <br /> <br /> Şimdi bugün bu açıklıklara rağmen, siz
karşımızda bir hasmımız varmış gibi hareket ediyorsunuz. Evvelce de
dediğim gibi ben ve arkadaşlarım yalnız öteden beri takip ettiğimiz
siyaset, memleketin ve Türk Milletinin salahı emelini güdüyoruz. Bununla
beraber memleketin halka müstenit ve cidden onun menfaati düşünülerek
onlarla çalışmaya taraftarız. <br /> <br /> Beni eğer zatı alinize rakip
telakki ediyorsanız, yanılıyorsunuz, bu aklımdan geçmemiştir. Bizce
memleketin kurtuluşu esastır. Değil bunu sizin gibi uzun seneler beraber
çalıştığımız bir arkadaş, belki Ferit paşa gibi ihtiyar bir herif
yapabilseydi ona bile hürmet eder ve muvaffakiyetine yardım ederdim.
Cenabı Hakkın şimdiye kadar size yaver kıldığı talihinize biz de hürmet
ederiz. İktidarınızı bundan evvel takdir ettiğimden Harbiye Nezaretini
ve ondan evvelki hareketlerimle de belli olduğundan, buna dair fazlaca
bir şey söyleyemem. Yalnız bir ricam var. Tekebbüre kapılmayınız!.. Sizi
cidden seven bir arkadaş gibi rica ediyorum. Senin muvaffakiyetin
Anadolu'nun muvaffakiyeti demektir. Fakat eğer siz şimdiden şiddetli
davranırsanız, korkarım hayırlı neticeler vermez. Millet Sultan Hamit
zamanındaki millet değildir. Artık tahakküme dayanamaz. <br /> <br /> Bak!
Seni bütün arkadaşlarım namına temin ederim ki, bizim hiçbir mevkide ve
memuriyette gözümüz yoktur. Bana gelince, ben bir ideal takip edeceğim, o
da İslam'ı ezen Avrupalılar ile pençeleşmek için bütün Müslüman ve
Türkleri harekete geçirmektir. Başta Türkiye olmak üzere kurtarmaya
çalıştığımız İslam alemi için faydamız ve belki de tehlike olduğunu
hissettiğimiz anda memlekete geleceğiz... İşte bu kadar. <br /> <br />
Şimdi, ben kemali hürmetle gözlerinden öper, Cenabı Hak'tan senin için
yücelikler, İslam'a ve vatana nâfii büyük, büyük muvaffakiyetlere
dilerim.<br /> <br /> ENVER</span></span>Kum Tanesihttp://www.blogger.com/profile/12128250103722724703noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-2778535361421553614.post-73627080462901842612013-04-21T15:49:00.000-07:002013-04-21T15:49:14.031-07:00<span class="userContent" data-ft="{"tn":"K"}">ŞU DESTANI<br /> Destana kahraman olarak adını veren Şu, sanıldığına göre M.Ö dördüncü yüzyılda yaşamıştır. Bir Türk Hakanıdır.<br /> <br />
Destanda Makedonyalı İskender'in, İran üzerinden Asya'ya doğru yürürken
yapılan savaşları ve bu savaşların Türklerle ilgili bölümü
anlatılmaktadır. Türk boylarının oluşumu, Türklerin şehir hayatı
yaşamağa başlamaları, aynı zamanda milletini geçici bir işgalden mümkün
olduğu ka<span class="text_exposed_show">dar can ve mal kaybına
uğratmadan kurtarmak için düşünen bir Hakanın kaygıları da anlatılan
destanın en büyük özelliği, daha sonraki Türk destanlarında gelişecek
olan ana fiziği ve süslemeleri önceden işlemesidir.<br /> <br /> Zeki Velidî
Togan'a göre, destanda önemli bir yer tutan ve destanın geçiş dengesi
olan İskender'in istilâsının aslında İskender'le ilgisi yoktur; daha
önceki yüzyıllardan bir Aryanı istilâ ile ilgilidir.<br /> <br /> Destanın kısa da olsa bir özeti Divan-ı Lügat-it Türk'de kayıtlıdır.<br /> <br /> Destanın Özeti:<br /> <br />
Şu Kalesi, Balasagun yakınlarında, genç bir Hakan olan Şu tarafından
yapılmış bir kaleydi, fakat Hâkan'ın sarayı Balasagun'da idi. Kalede ve
Balasagun'da, o çağların en güçlü, en büyük ordusu bulunuyordu. Şehir
zengindi. Öyle ki, her gün, Şu Hakanın sarayının önünde, ordu beğleri
için 365 nöbet vurulurdu.<br /> <br /> Bu sıralarda, bir adına da Zülkarneyn
denilen Makedonya Kralı İskender ünlü Doğu seferine çıkmış, Ön Asya'dan
İran içlerine doğru önüne neresi gelmişse ordusunu yenmiş ülkesini
ellerinden almıştı. İskender Semerkand'e kadar gelmiş burayı da geçip
Türklerin yaşadığı ülkelere doğru ilerlemişti.<br /> <br /> İskender'in,
Balasagun'a ve Şu Kalesine doğru yaklaşmakta olduğunu, genç Hakan Şu'nun
gözcüleri gelip haber verdiler. Dediler ki:<br /> <br /> "İskender denilen,
gün batısından kopup gelen bir kral ordusuyla bize yaklaşmaktadır.
Önüne gelen ülkeleri dize getirmiş yerle bir etmiştir. Bize ne
buyurursun? Savaşalım mı ?" <br /> <br /> Genç Hakan, ordu habercilerini
dinlemez gibi göründü. Çünkü çok daha önce, en güvendiği yiğitlerden
kırk kişiyi seçmiş, Hucend Irmağı kıyılarına gözcülük etsin diye
göndermişti. Yiğitler kimseye görünmeden, gizlice gidip Hucend Irmağının
kıyılarına yerleştikleri için ordu habercileri durumu bilmiyorlardı.
Getirdikleri haberden, Hakanlarının telâş edip yerinden kımıldamadığını
gördükleri için de şaşmışlardı. Hakanın gönlü rahattı.<br /> <br /> Hakan
Şu'nun bir havuzu vardı; gümüştendi. Bu işten çok iyi anlayan ustalara
yaptırmıştı. Her yere taşınabilecek şekildeydi. Bunun için Hakan da
gümüş havuzunu, sefere bile çıksa yanına alır, konakladıkları yerlerde
içine su doldur-tur, kazlar ve ördekleri su dolu gümüş havuza salar,
onlarla oyalanırdı, eğlenirdi.<br /> <br /> Kazların ve ördeklerin gümüş
havuzda yüzüşlerini seyretmek Hâkan'ı dinlendirir, dinlenir iken
seferle, milletinin geleceği ile ilgili taşanları hazırlardı.<br /> <br /> Haberciler geldikleri zaman yine gümüş havuzunda yüzen ördeklerle kazları seyredip dinleniyordu.<br /> <br /> Habercilerin:<br /> <br />
- Nasıl buyurursunuz? İskenderle savaşalım mı ?.. diye sorup buyruk
beklemeleri üzerine onlara havuzu, havuzda yüzen kazlarla ördekleri
gösterdi:<br /> <br /> - Görüyor musunuz, Kazlarla ördekler suda ne güzel yüzüyor, nasıl dalıp dalıp çıkıyorlar? dedi.<br /> <br />
Haberciler, Hakanlarının bu sözünü garip karşıladılar; Ona kuşku ile
baktılar. "Herhalde Hakanımızın hiç bîr hazırlığı yok ne yapacağını
bilemiyor." diye düşündüler.<br /> <br /> Ama o sırada, İskender, Hucend Irmağını geçmişti.<br /> <br />
Vakit gece yansına geliyordu. Hucend Irmağının kıyılarında gözcülük
yapıp devriye gezen Genç Hakanın en güvendiği kırk yiğit yıldırım
hızıyla atlanıp Şu kalesine geldiler ve gece vakti, İskender'in Hucend
suyunu geçip Balasagun yolunda ilerlemekte olduğunu Şuya haber verdiler.<br /> <br />
Daha önceki habercilerin haberlerini dinlerken kılı bile kıpırdamayan
Hakan Şu, yiğitlerin sözü üzerine derhal ve gece yarısı göç davulunun
çalınmasını emretti. Davulun çalınmasıyla birlikte, Doğuya doğru hızla
yola çıktı.<br /> <br /> Bu durum halkı şaşırttı. Hakanın, gündüzün hiç bir
hazırlıkta bulunmadan böyle gece vakti göçü başlatması üzerine
korktular. Ellerine ne geçtiyse toplayıp, buldukları ata atlayan millet
Hakanla birlikte yola düştü. Sabah olurken, şehirde hemen hemen biç
kimse kalmamıştı; bomboş ve dümdüz bir ova görünüyordu.<br /> <br /> Bütün
milletin, Hakan Şunun ardından gitmiş olmasına rağmen, gece vakti
binecek hiçbir şey bulamayan yirmi iki kişi, ne yapacağını bilemeden Şu
Kalesinde kalmışlardı.<br /> <br /> Bu yirmi iki kişi, ne yapacaklannı
düşünürken yanlarına iki kişi daha geldi. Kap kaçakları toplamışlar
sırtlarına yüklenmişler, öyle taşıyorlardı. Yorgundular. Fakat pek
duracağa benzemiyorlardı. Önceki yirmi kişi, bu yeni gelenlere bir yere
gitmemelerini, kendileri gibi burada kalıp beklemelerini söylediler.
Ayrıca:<br /> <br /> - İskender dedikleri her kim ise, burada uzun müddet
kalamaz: geldiği gibi geri dönüp gider. Burası bizim yurdumuz, yine bize
kalır, diye ısrar ettiler.<br /> <br /> Bu yüzden bu iki kişinin adı
(Kalaç) oldu kaldı; bu iki kişiden olan çocuklar ve torunları (Kalacı)
adıyla anıldılar. Fakat bu iki kişi, öteki yirmi iki kişinin sözlerini
dinlemedikleri, bırakıp gittikleri için İskenderin geldiğini görmediler.<br /> <br />
İskender gelip de, uzun saçlı yirmi iki kişiyi görünce: "Türk mânend"
dedi. "Bunlar Türke benziyorlar" demişti. Bu yüzden yirmi iki kişinin
soylarının adı Türkmen olarak kaldı. Giden İki kişi gittikleri için tamı
tamına Türkmen sayılmadılar. Yirmi dört boydan yirmi ikisi Türkmen,
kalan ikisi Kalaç diye bilindi.<br /> <br /> Bu olaylar gelişe dursun, öte
yandan Şu Hakan ordusu ve yanında gidenlerle birlikte Çin sınırına kadar
yürümüşlerdi. Çin'e yakın Uygur iline vardıklarında Şu, İskender'i
artık karşılayabilecek durumda olduğunu, onu asıl merkezinden çok
uzaklara çektiğini, kendi ırkdaşları arasında bulunduğu için
İskender'den daha güçlü bir duruma geldiğini düşündü. Ve bir kısım
askerini ayırarak, içlerinden en gençlerini seçerek İskender'in üstüne
yolladı. Veziri, gidenlerin hepsinin genç olduğunu, tecrübelerinin
olmadığını ileri sürdü. Başaramazlarsa sonucun kötüye varacağını
söyledi. Şu Hakan vezirine hak verdi ve yaşlı, tecrübeli bir Subaşını
askerleriyle birlikte gönderdi.<br /> <br /> Bunlar, bir zaman sonra
İskender'in gönderdiği öncü birliklerle karşılaştılar. Türk erleri,
İskender'in öncü birliklerine bir gece baskını yaptı. Çok kanlı bir
baskındı bu, ölüm kalım meselesiydi. İskender'in öncü birlikleri bozguna
uğradı. Türk erlerinden biri, İskender'in askerlerinden birini bir
kılıçta ikiye bölmüş, askerin kemerine bağladığı altın dolu bir kemer
parçalanarak içindeki altınlar yere saçılmış ve İskender'in askerinin
kanıyla bulanmıştı. Ertesi sabah güneş ışıklan bu kanlı altınları
parıldattı. Bunu gören Türk erleri birbirlerine bakıp "Altın Kan!. Altın
kan!.- diye bağırıştılar. O günden bu yana, bu baskının yapıldığı yere
yakın bulunan bir dağın adı Altun Han Dağı oldu ve öyle söylenip geldi.<br /> <br />
Baskından sonra Şu Hakan ile İskender bir daha savaşmadılar , barış
yaptılar . Barışın sonu her iki taraf için de iyi sonuçlar verdi.
Birbiri ardınca şehirler yapılmaya başlandı . Uygurlar ile öteki Türk
kavimleri şehirlere yerleşti. Şu Hakan da Balasagun'a döndü. Şu kalesini
sağlamlaştırdı , şehri geliştirdi. Bütün bunları yaptıktan sonra bir de
tılsım koydu. Bu tılsım öyle bir tılsımdı ki her yanda duyuldu.
Leylekler bu şehre geldikleri zaman tılsım yüzünden daha öteye
geçemediler , şehri aşamadılar.</span></span>Kum Tanesihttp://www.blogger.com/profile/12128250103722724703noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-2778535361421553614.post-40046154184364973832013-04-21T15:48:00.000-07:002013-04-21T15:48:03.749-07:00<span class="userContent" data-ft="{"tn":"K"}">ARADILIŞ DESTANI<br />
Her şeyden önce su vardır. Yer , gök , ay ve güneş yoktu. İlah Kara Han
( Kayra Han ) ile insan vardı. Her ikisi de birer kara kaz şeklinde ,
suyun üstünde uçuyorlardı.<br /> <br /> Kara Han hiç bir şey düşünmüyordu. O
sırada insan rüzgârı icât edip suyu dalgalandırdı, Kara Hanın yüzüne su
sıçrattı. Bunu yapınca da kendisinin ilahlardan daha güçlü olduğunu
sandı, daha yüksekte uçmak istedi.<br /> <span class="text_exposed_show"><br />
Ama uçamadı ve suya düşüp dibe doğru dalmağa başladı. Neredeyse
boğulacaktı; "Bana yardım et!" diye bağırıp Kara Handan yardım istedi.<br /> <br />
Kara Han izin verdi ve insan su yüzüne boğulmadan çıktı. Ondan sonra
Kara Han: "Sağlam bir taş olsun!" dedi; suyun dibinden bir taş yükseldi.
Kara Han ile İnsan, bu taşın üstüne oturdular. Kara Han İnsana: "Suya
dal, suyun dibinden toprak çıkar!" diye emir verdi, insan bu emri yerine
getirdi. Suyun dibinden çıkardığı toprağı Kara Han'a götürdü.<br /> <br />
Kara Han, insanın getirdiği toprağı suyun üzerine serpti ve serperken
de: "Yer olsun!..." diye buyurdu. Buyruk yerine geldi, böylece yer yüzü
yaratılmış oldu. Kara Han, insana yi-, ne: "Suya dal ve suyun dibindeki
topraktan çıkar!.." diye emir verdi, insan suya daldığı zaman, bu sefer,
kendim için de toprak alayım, diye düşündü, iki avucuna da toprak
doldurdu, birindekini Kara Han'dan gizlemek için ağzına attı, sakladı.
Maksadı, Kara Han'dan saklayıp kendine göre bir yer yaratmaktı.<br /> <br />
Bu düşünceyle avucundaki toprağı getirip Kara Han'a uzattı. Kara Han,
bu toprağı da suyun üzerine serpti ve genişlemesini buyurdu. Ne var ki
Kara Han'ın suya serptiği toprak gibi, insanın ağzının içine sakladığı
toprak da büyüyüp genişlemeğe başlamıştı. Bunu düşünmeyen insan korktu,
soluğu kesilecekti, neredeyse Ölecekti. Kaçmağa başladı. Ama nereye
kaçsa yani başında Kara Han'ın varlığını hissediyordu, ondan
kaçamıyordu. Çaresiz kalınca yalvarmağa başladı.<br /> <br /> Kara Han,
insana: "Ağzındaki toprağı ne için sakladın?" diye sordu, insan: "Kendim
için yer yaratmak niyetiyle saklamıştım." diye cevap verdi. Kara Han
da: "Öyleyse at ağzından da kurtul!" dedi. insan, ağzında sakladığı
toprağı attı. Bunlar yere dökülürken küçük tepeler meydana geldi. Bunun
üzerine Kara Han: "Şimdi sen artık günahlı oldun" dedi; "Bana karşı
geldin, kötülük düşündün. Senden sonra sana uyan, senin gibi kötülük
düşünenler, senin gibi kötü kişi olacaklar; bana itaat edenler ise iyi
ve temiz düşünceli olacak, onlar güneş ve aydınlık yüzü göreceklerdir.
Bundan sonra senin adın Erlik olsun. Günahlarını benden saklayanlar
senin adamın olsun, günahlarım senden saklayanlar ise benim
olsunlar!..."<br /> <br /> Bu sırada, yer yüzünde dalsız budaksız bir ağaç
yeşermişti. Kara Han bu dalsız budaksız ağacı görünce hoşlaşmadı ;
"Dallan, yaprakları olmayan ağaca bakmak hoş değil, bu ağacın dokuz dalı
birden olsun!..." dedi. Dalsız budaksız ağaç bir anda dokuz dallı
oluverdi. Kara Han bunu görünce: "Bu dokuz dalın her birinin kökünde
birerden dokuz kişi türesin ve bunlardan dokuz millet olsun!.." dedi.<br /> <br />
Erlik, bunlar olurken büyük bir gürültü duymuştu. Nedir acaba? diye
bakınıp düşünürken vardı Kara Han'a gürültünün sebebini sordu. Kara Han
da: "Ben bir Hakanım sen de kendince bir Hakansın. Duyduğun gürültüyü
yapan insanlar benim insanlarımdır." diye cevap verdi. Erlik bu milleti
kendisine vermesi için Kara Han'a rica ettiyse de Kara Han: "Hayır!"
diye karşıladı; "Sen git kendi işine bak!"<br /> <br /> Erlik'in canı
sıkıldı. "Hele dur bir gidip şu milleti göreyim" diye kalabalığın yanına
vardı. Orada, insanlardan başka yaban hayvanları, kuşlar ve daha
bilmediği bir çok güzel yaratıklar vardı. Erlik: "Kara Han bunları nasıl
yarattı acaba? Bunlar burada ne yiyip ne içiyorlar?" dîye düşünmeğe
başladı. O düşüne dursun , insanlar ağacın meyvelerinden yemeğe
başlamışlardı. Erlik baktı ki, insanlar ağacın yalnız bir yanındaki
meyvelerden yiyorlar, öte yandakilere ellerini bile sürmüyorlar. Gidip
bunun sebebini sordu, insanlardan aldığı cevap ise: "Tanrı bize o
yandaki meyvelerden yemeyi yasak etti, biz de bunun için o meyvelerden
yemiyor ancak, irin verdiği güneşin doğduğu yandaki meyvelerden yiyoruz.
Şu gördüğün yılan ile köpek, o yasak yandaki meyveleri ye-mememiz için
bekçilik ediyor."<br /> <br /> Bu cevap Erlik'in canını sıkacağı yerde
sevindirdi. Ağacın çevresindeki insanların arasında bulunan Doğanay
(Törüngey) denilen bir adam buldu ve ona: "Kara Han size yalan söylemiş.
Asıl size yasakladığı meyvelerden yemeniz gerekir; daha tatlıdır,
göreceksiniz" dedi. Bu sırada uyumakta olan yılanın ağzına girdi ve
yılana ağaca çıkmasını söyledi. Yılan da ağaca çıkıp yasak meyvelerden
yedi. Doğanay'ın karısı Ece (Eje) yanlarına gelmişti. Erlik, Doğanay'la
Ece'ye de meyvelerden yemeleri için ısrar etti. Doğanay, Kara Han'ın
sözünü tutarak yasak meyvelerden yemedi ama karısı Ece dayanamadı, yedi.
Meyve çok tatlı-idi. Alıp, kocasının ağzına sürdü o anda Doğanay ile
Ece'nin tüyleri dökülüverdi, birden utanmağa başladılar, kaçışıp her
biri bir ağacın ardına saklandılar.<br /> <br /> Bu işler olurken Kara Han
oraya gelmişti, insanların hepsi birden kaçışıp aklınca birer köşeye
gizlenmişlerdi. Kara Han: "Doğanay!. Ece!. Doğanay! Ece!" diye
haykırmağa başladı. "Neredesiniz?"<br /> <br /> Doğanay'la Ece: "Ağaçların arasındayız" diye cevap verdiler. "Sana görünemeyiz. Utanıyoruz."<br /> <br />
Sonra, olanları bir bir anlattılar. Kara Han, bildiği şeyleri duymanın
Öfkesi içinde her birine ayrı ayrı cezalar verdi: "Şimdi sen de
Erlik'ten bir parça oldun" diye yılana verdi ilk cezasını; "İnsanlar
sana düşman olsun, seni görünce vurup, ezip öldürsünler!" dedi.<br /> <br />
Ece'ye döndü: "Sen Erlik'in sözüne uydun, yasak meyveyi yedin, öyleyse
cezanı çekeceksin. Çocuk doğuracaksın, doğururken de türlü eza cefa ve
acı çekeceksin. Sonunda öleceksin, ölümü tadacaksın!"<br /> <br /> Doğanay'a
da şöyle diyerek cezasını verdi: "Erlik'in gösterdiğini yedin. Benim
sözümü dinlemedin. Madem Erlik'in sözüne uydun öyleyse onun adamları
onun ülkesinde yaşar, karanlık dünyasında bulunur. Benim ışığımdan
mahrum kalır. Benim sözümü dinlemiş olsaydın benim gibi olacaktın.
Dinlemediğin için dokuz oğlun ve dokuz kızın olacak. Bundan sonra ben
insan yaratmayacağım. Bundan sonra insanlar senden türeyecek. Tek başına
ne yaparsan yap."<br /> <br /> Erliğe de kızdı: "Benim adamlarımı neden aldattın?" diye sordu öfkeyle. ,<br /> <br />
Erlik: "İstedim vermedin" dedi; "Ben de senden çaldım. Artık hep
çalacağım. Atla kaçarsa düşürüp çalacağım; içip içip sarhoş olurlarsa
birbirine düşürüp döğüştüreceğim.. Suya girseler, ağaçlara çıksalar bile
yine çalacağım."<br /> <br /> Kara Han da: "Öyleyse üç kat yerin altında,
ayı güneşi olmayan karanlık bir dünya vardır. Seni oraya atıyorum!" diye
Erlik'i cezalandırdı.<br /> <br /> Bu iş de bitince bütün insanlara birden
ceza verdi: "Bundan sonra kendi yemeğinizi kendiniz kazanacak, gücünüzle
elde edeceksiniz, benim yemeğimden yemek yok" dedi; "Artık yüz yüze
'gelip sizinle konuşmayacağım. Size bundan sonra Gök Oğul'u (Maytere)
göndereceğim."<br /> <br /> Gök Oğul gelip insanlara bir çok şeyler
yapmasını öğretti. Arabayı da Gök Oğul yaptı. Ayrıca ot köklerini,
yenebilecek bir kısım otlan yemeyi insanlara öğretti.<br /> <br /> Bu
böylece sürüp giderken Erlik Gök Oğul'a yalvarıyordu: "Ey Gök Oğul, bana
yardım et, Kara Han'dan izin iste, yanına çıkmak dileğimi söyle, yardım
et bana!" ,<br /> <br /> Gök Oğul, Erlik'in bu dileğini Kara Han'a iletti
ise de Kara Han aldırış bilş etmedi; Gök Oğul tam altmış yıl
yalvarma-sına devam etti. Bunun üzerine, altmış yılın sonunda Kara Han
Erlik'e haber gönderdi: "Düşmanlıktan vazgeçersen, insanlara kötülük
etmezsen sana izin veririm, yanıma gelirsin." dedi. Erlik söz verdi.
Bunun üzerine, Kara Han'ın huzuruna çıktı, baş eğdi: "Beni kutsa, bana
izin ver, ben de kendime gökler yapayım" diye yalvardı.<br /> <br /> Kara
Han buna da izin verdi, îzni koparan Erlik kendisi için gökler yaptı
Adamlarını başına topladı, yaptığı göklere yerleştirdi, kendisi de
başlarına geçti, çok kalabalık oldular. .<br /> İlâh Kara Han (Kayra Han)
ın en sevgili kullarından olan Ulu kişi bu durumu görüp üzülmüştü.
Üzüntü içinde düşündü: "Bize bağlı, bizim öz insanlarımız yer yüzünde
cefa çekip yoruluyor; Erlik'in adamları ise göklerde keyfedip duruyor.
Bu iş, bir işe benzemez."<br /> <br /> Bu üzüntülü düşünce içinde, biraz da
Kara Han'a gücenmiş olarak, Erlik'e savaş açtı. Ne var ki Erlik daha
güçlü çıkıp karşı geldi ve ateşle vurup Ulu kişiyi kaçırdı. Ulu kişi
doğrulayıp Kara Han'ın huzuruna çıktı. Kara Han'ın: "nereden
geliyorsun?" diye sorması üzerine Ulu Kişi: "Erlik'in adamlarının
gökyüzünde oturması, buna karşılık bizim iyi insanlarımızın yer yüzünde
yorgun argın yaşamaları ağınma gitti, bu çok kötü bir durum diyerek
Erlik'in yandaşlarım yere indirmek göklerini başına yıkmak için Erlik'le
savaş etmek istedim. Fakat gücüm yetmedi, o beni kaçırdı" diye üzgün ve
ağlamaklı cevap verdi.<br /> <br /> Kara Han üzülmemesini söyledi. "Erlik'e
benden başka kimsenin gücü yetmez" dedi. "Erlik'in gücü senden
fazladır. Ama bir gün gelecek senin gücün Erlik'in gücünden daha üstün
olacak..."<br /> <br /> Bu söz üzerine Ulu Kişi'nin yüreği "ferahladı rahat rahat uyudu.<br /> <br />
Bir gün geldi Ulu Kişi o gün güçleneceğini hissetti. Yine o gün Kara
Han Ulu Kişiyi yanına çağırttı ve: "Var git, güçlendin gayri; Erlik'in
göklerini başına yıkacak güce kavuşturdum seni, maksadına ereceksin"
dedi. "Kendi gücümden sana güç verdim."<br /> <br /> Ulu Kişi önce hayret
etti: "Yayım yok, okum yok, kargım yok, yatağanım yok. Kupkuru bir
bileğim var. Yalnız bilek gücüyle Erlik'i nasıl yok edebilirim ben?"<br /> <br />
Kara Han, Ulu Kişi'ye bir kargı verdi. Ulu Kişi kargıyı alıp Erlik'in
göklerine gitti. Erlik'i yendi, kaçırdı; göklerini alt üst edip kırdı
geçirdi. Erlik'in gökleri parça parça oldu yeryüzüne döküldü. O zamana
kadar dümdüz olan yer yüzü, o günden sonra kayalıklarla, sipsivri
dağlarla doldu. Görklü Güzel Tanrının özene bezene yarattığı o güzel yer
yüzü eğri büğrü oldu. Erlik'in bütün yandaşları yere döküldü; suya
düşenler boğuldu; ağaca çarpanlar sakatlanıp can verdi; sipsivri
taşların kayaların üstüne düşenler öldü; hayvanlara çarpanlar
hayvanların ayaklarının altında kaldılar.<br /> <br /> Durum böyle olunca
Erlik varıp Kara Han'dan kendine bir yer istedi. "Benim göklerimin
yıkılmasına sen izin verdin, benim barınacak bir yerim kalmadı" dedi.
Kara Han Erlik'i yerin altındaki karanlık ülkesine sürdü, üzerine yedi
kat kilitler vurdurdu. "Burada güneş ve ay ışığı görmeyesin; iyi olursan
yanıma alırım kötü olursan daha derinlere sürerim" dedi. Erlik bunun
üzerine: "Öyleyse ölmüş insanların canlarını bana ver; bedenleri senin
olsun canları benim işime yarasın" diye bir istekte bulundu. Kara Han :
"Hayır, onları da sana vermeyeceğim" dedi; "İstiyorsan kendin yarat."
Böylece yaratma iznine kavuşmuş olan Erlik eline bir çekiç, bir körük ve
bir örs alarak vurmağa başladı. Her vuruşta bir hayvan ortaya çıktı.
Sırasıyla kurbağa, yılan, ayı, domuz, deve ve kötü ruhlar yer yüzünü
doldurdu. Sonunda Kara Han gelip Erlik'in elinden çekici, örsü ve körüğü
aldı, ateşe attı. Körük bir kadın, çekiç bir erkek oldu. Kara Han
kadını yakalayıp yüzüne tükürdü. Tükürür tükürmez, kadın bir kuş olup
uçtu. Bu kuş, eti yenmeyen tüyü bir işe yaramayan Kurday denilen kuştur.<br /> <br /> Kara Han erkeği yakalayıp onun da yüzüne tükürdü, o da bir kuş olup uçtu, adına Yalban Kuşu dediler. <br /> <br />
Bütün bunlardan sonra Kara Han, insanlara: "Ben size mal verdim, aş
verdim; yer yüzünde iyi, güzel, temiz ne varsa verdim, yardımcınız
oldum, siz de iyilik yapınız. Ben göklerime çekileceğim, belki bir daha
dönmeyeceğim." dedi. Arkasından yardımcı ruhlarına: "Gün Aşan, sen, içki
içip aklını yitirenleri; körpecik çocukları, kısrak yavrularını inek
buzağılarını koru, onlara kötülük gelmesin. Sağlığında iyilik yapmış
olanların ruhlarını yanına al, intihar edenlerinkini alma. Zenginlerin
malına göz dikenleri, hırsızlan, başkalarına düşmanlık edenleri koruma.
Benim için, bir de Hâkanları ile Yurtlan için savaşıp ölenlerin
ruhlarını da yanına al, benim yanıma getir.<br /> <br /> İnsanlar! Size
yardım ettim, sizden kötü ruhları uzaklaştırdım. Onlar insanlara
yaklaşırlarsa insanlar onlara yiyecek versinler, ama o kötü ruhların
yemeklerinden yeme-sinler, yerlerse onlardan olurlar. Şimdi ben
aranızdan ayrılıyorum ama yine geleceğim beni unutmayınız, geri gelmez
sanmayınız. Tekrar geldiğimde iyiliklerinizin ve kötülüklerinizin
hesabını göreceğim. Şimdilik benim yerimde Ağca Dağ, Ulu Kişi ve Gün
Aşan kalacaklar, sizlere yardımcı olacaklar.<br /> <br /> Ağca Dağ!
Gözlerini dört aç! Erlik senin elinden ölenlerin ruhlarını çalmak
isterse, Ulu Kişi'ye söyle, o güçlüdür. Gün Aşan, sen de iyi dinle, kötü
ruhlar yerin altındaki karanlıklar ülkesinden yukarı çıkmasınlar,
çıkarlarsa hemen Gök Ogul'a git ve haber ver, ona güç verdim, kötü
ruhları kovar.<br /> <br /> Alma Ata ayı ve güneşi bekleyecek. Ulu '"işi yer
yüzünü ve gök yüzünü koruyacak Gök Oğul ise iyilerden kötüleri
uzaklaştıracaktır."<br /> <br /> Bunlan söyledikten sonra Kara Han uzaklaştı.<br /> <br /> Ulu Kişi Kara Han'ın öğütlerini bir bir yerine getirdi. Olta yaptı, balık avladı; tüfeği barutu icât etti, sincap o vurdu.<br /> <br /> Sonra bir gün geldi Ulu Kişi kendi kendine mırıldandı:<br /> <br /> "Bugün beni rüzgâr uçuracak, alıp götürecektir!"<br /> <br />
Ulu Kişi'nin dediği gibi rüzgâr geldi, aldı Ulu Kişiyi uçurdu götürdü.
Ağca Dağ bunun üzerine insanlara: "Ulu Kişi'yi ilâh Kara Han yanına
aldı. Onu bulamazsınız artık, beni de bir gün gelecek yanına çağıracak,
nereye isterse oraya gideceğim. Siz öğrendiklerinizi unutmayın, Kara Han
böyle istedi" dedi.<br /> <br /> İnsanlar kendi hâline bırakıp o da gitti.</span></span>Kum Tanesihttp://www.blogger.com/profile/12128250103722724703noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-2778535361421553614.post-34909607027131432892013-04-21T15:46:00.003-07:002013-04-21T15:46:46.028-07:00<span class="userContent" data-ft="{"tn":"K"}">SLAMİYET TEN ÖNCEKİ TÜRK EDEBİYATI<br />
İslâmiyet'ten önceki Türk Edebiyatının Göktürk ve Uygur gibi iki
dairesi vardır. Ancak bu devir edebiyatını daha önceki devirlere kadar
çıkarmak gerekir. Türk Edebiyatının şimdilik karanlık kalan ve Göktürk
devrinden önceki zamanı, daha çok Çin metinlerinden öğrenilmektedir. Çin
kaynaklarında Hunlar'a ait Türkçe kelimelere ve bazı mektuplarla bir
Hun türküsünün <span class="text_exposed_show">tercümesine
rastlanmıştır. Bu durum, Hunların mutlaka bir edebiyatlarının olduğu,
gerek şifahî gerekse yazılı olarak bu edebiyatın devam ettiği fikrini
vermektedir.<br /> 1. Göktürk devri Türk Edebiyâtı:<br /> <br /> Bu devrin ele
geçen yazılı metinleri daha çok mezar taşlarıdır. Bunlardan başka
dikili taşlar, aynalar, paralar ve kâğıt üzerine yazılmış metinler de
vardır. Ancak Göktürk devrinin ele alınan ve gerçekten edebî ve tarihî
değer taşıyan metinleri Orhun Âbideleri’dir. Orhun Irmağının eski yatağı
ile Koşu Çaydam Gölü havâlisinde olan ve Göktürk tarihini aydınlatan bu
kitabeler Tonyukuk, Kültigin ve Bilge Kağan adına dikilmişlerdir.<br /> <br />
İlteriş Kağan ile Kapagan Han zamanında baş vezir ve büyük devlet
müşaviri olan Tonyukuk’un adına dikilen kitabe, Tonyukuk Yazıtı olarak
adlandırılmıştır. Tonyukuk Yazıtı, 720 tarihlerine doğru, ölümünden
önce, kendisi tarafından yazdırılmış bir âbidedir. Âbide’de İlteriş ile
Kapagan Kağan devirlerinde devletin durumu anlatılmış ve bazı öğütler
verilmiştir. Bilge Kağan’ın da kayınbabası olan Bilge Tonyukuk, bu
itibarla Türk tarihini ilk defa kaleme almış ve edebiyatımızda tarih
şuurunun hakim olduğu bir hâtırât da yazmıştır.<br /> <br /> Kültigin
Yazıtı, bu devir edebiyatının ikinci mühim eseri durumundadır. 20 günde
yazılan bu âbide, 732 yılında dikilmiştir. Kültigin adına yazılan
âbidedeki sözler, Bilge Kağan ağzından verilmiş ve ikinci Türk tarihçisi
Yulug (Yollug) Tigin tarafından yazılmıştır.<br /> <br /> Bilge Kağan
Yazıtı’na gelince, bu âbide, Göktürk Kitabeleri içinde en mühim mevkii
işgal eder. Yulug Tigin tarafından yazılan ve 735 tarihinde dikilen
Bilge Kağan Yazıtı, kısa cümlelerle yazılmıştır. Bilhassa tekrir
sanatını ihtiva etmekte, tarih, dil ve edebiyat bakımından üstün bir
değere sahip bulunmaktadır. Bu âbidelerde Türkçe'nin bir hayli işlenmiş
olduğu görülmektedir.<br /> <br /> Âbideleri ilk defa Danimarkalı Wilhelm
Thomsen, 1893 yılında okumuş, ondan iki yıl sonra 1895’te de aslen bir
Alman olan meşhur Rus araştırmacısı Wilhelm Radloff çözmüştür. Her iki
araştırmacı da yazının okunmasında, âbidelerdeki Çince tercümeden
faydalanmışlardır. Bizde ise ilk olarak Necib Asım, daha sonra Hüseyin
Nâmık Orkun, Nihal Atsız, Talat Tekin, Osman Nedim Tuna, Osman Fikri
Sertkaya ve Prof. Dr. Muharrem Ergin, âbideler üzerinde çalışmalar
yapmışlar ve gerek dil incelemesi, gerekse metin neşri olmak üzere
yayınlarda bulunmuşlardır.<br /> <br /> 2. Uygurlar devri Türk Edebiyâtı:<br /> <br />
Göktürk Devleti'nin yıkılışından sonra idareyi ellerine alan Uygurlar
devrinde Türk Edebiyatı, eskiye nispetle gelişme göstermiş ve birçok
mevzuda eserler yazılmıştır İlk devri 745-840 yıllarından olmak üzere
iki kısımda ele alınan Uygur devri dil yadigârları, bir hayli zenginlik
gösterir. Bu metinler, Uygurların mensup olduğu dinlere göre; Mani,
Burkan (Buda) ve İslâm muhiti eserleri olmak üzere üç kısımda ele
alınabilir. Bu devirde Türk Edebiyatında; koşug, kojang “şarkı, türkü”,
koşma, taşkut “beyit”, takmak “türkü, bulmaca”; ır, yır “şarkıcı”, küg
“aheng”, şlok, soluka “manzume”, padak “mısra”; kavi, kavya “şiir”, baş,
başik “ilâhi” gibi bir kısmı Sanskritçe'den alınmış edebî terimleri de
görmek mümkündür. Bundan başka Aprınçur Tigin, Kül Tarkan, Sınku Seli
Tutung, Ki-Ki, Pratyaya-Şiri, Asıg Tutung, Çisuya Tutung, Kalım Keyşi,
Çuçu ve Yusuf Has Hacib gibi şairler, eserleriyle görülürler. Bunlardan
son ikisi İslâmî devirdeki Türk edebiyatı içine girmektedir. Çuçu
adındaki şaire, Kaşgarlı Mahmud, Dîvânü Lügâti’t-Türk adlı eserinde yer
vermiştir.<br /> <br /> Dokuz ve 10. asırlarla 11. yüzyılın ilk yarısını
içine alan Uygur Türk Edebiyatı da, yazıtlara yer vermiştir. Bunlardan
ilki, Uygurların ikinci hükümdarı Moyuncur adına dikilmiştir.
Moğolistan’ın Şine Usu Gölü civarında bulunan yazıt, Kutlug Bilge Kül ve
Moyunçur devirlerinden bahsetmektedir. Sekizinci asra ait olan bu
yazıt, daha çok Şine Usu adıyla anılmıştır. Bu kitabe de dil ve yazı
bakımından Göktürk Âbidelerine benzemektedir. Eser, Ramstedt ve Hüseyin
Nâmık Orkun tarafından neşredilmiştir.<br /> <br /> Uygurların ikinci
devresinde ortaya konan eserlerde, mühim değişiklikler görülür. Her
şeyden önce Göktürk yazısı bırakılmış, Soğd alfabesiyle eserler
verilmiştir. Bunun sebebi dindir. Manihaizm'in kabulüyle Maniheist olan
Soğdların yazısı alınmış, fakat Göktürk yazısı az da olsa
kullanılmıştır. İkinci bir sebep, 840 yılından sonra Uygurlar, yerleşik
bir medeniyete geçmişlerdir. Dil, gerek sentaks bakımından, gerekse
yabancı kelimelere açıldıkları için, bozulmuş ve açıklığını
kaybetmiştir. Bu devirde Nesturiliğe ait metinler de olmakla birlikte,
daha çok Budizm ve Manihaizm dinlerine ait eserler ağır basarlar. Ayrıca
hukuk, tıp, tarih ve coğrafya ile ilgili kitapların bulunduğunu
zikretmek gerekir. Bu eserlerin bazıları tercümedir. Belirli bölgelerde
parça parça bulunan metinler, toplama olarak belirli isimlerde, eser
olarak ele geçenlerse, taşıdıkları adlarla neşredilmişlerdir.<br /> <br />
Prof. W. Bang, V. Gabain ve büyük Türk filologu Prof. Dr. Reşit Rahmeti
Arat’ın birlikte çalışmalarının sonucu, on cüzden meydana gelen ve
Berlin Prusya Akademisi yayınları arasında yer alan Turfan Türk
Metinleri; yine Turfan’da Bulunan İki Kazık Üzerindeki Yazılar; Hoça’da
Bulunan Türkçe Mani Metinleri; dört cüzden meydana gelen ilk üçü Müller,
dördüncüsü Gabain tarafından hazırlanan ve Prusya Akademisince
neşredilen Uygurica; Radloff’un hazırlamaya başladığı ve Prof. Malov’un
1928 yılında neşrettiği yedisi Buda, ikisi Mani ve biri Hıristiyanlığa
ait olan Uygur Dili Yadigârları; Von le Cog’un 1910 yılında Berlin
Akademisi yayınları içinde neşrettiği "Mani Dinine Âit Bir Metin
Parçası"; Bang ve Reşit Rahmeti’nin birlikte 1932 yılında neşrettikleri
"Eski Turfan Şarkıları" ve Reşit Rahmeti Arat tarafından neşredilen
tıbba dâir eserler, parça parça eserlerdir.<br /> <br /> Bunlardan başka
Altun Yaruk ile İki Kardeş Hikâyesi, başlı başına eser olarak Uygur Türk
Edebiyatı içinde, hususî bir değere sahiptir. Altun Yaruk, 1697 yılında
istinsah edilen, Budist Sarı Uygurlara ait olan bir eserdir. Prof.
Malov tarafından bulunan eser, Budizm’e ait olup, bu dinin akide ve
ahlâkla ilgili esaslarından bahsetmektedir.<br /> <br /> 1908 yılında Kansu
vilayetinde bulunan İki Kardeş Hikâyesi’nin aslı Paris’te Bibliothèque
Nationale’dedir. Eser ilk önce Cl. Huart, 1914 yılında da Pelliot
tarafından neşredilmiştir. Türkiye’de Hüseyin Namık Orkun, Pelliot
neşrine dayanarak Prens Kalyanamkara ve Papamkara Hikâyesinin Uygurcası
adıyla, Dil Kurumu yayınları arasında bastırmıştır. J.R. Hamilton ise
eserin Le Conte Bourdhique adıyla son ve mükemmel neşrini yapmıştır.<br /> <br />
Turfan Türk Metinleri adlı eserin bunlar içinde ayrı bir yeri vardır.
Bilhassa 8. cüzde yer alan Sekiz Yükmek adını taşıyan metin, kelime
zenginliği bakımından dikkati çeker. Ayrıca açık bir ifadenin hakim
olduğu metinde yer alan mefhumların Türkçe'de karşılanışı, esere ayrı
bir değer katar.<br /> <br /> İslâmiyet'ten Önceki Türk Edebiyatının
örneklerini veren Göktürk ve Uygur metinleri, şüphesiz sadece bunlar
değildir. Ele geçmeyen ve geçmesi muhtemel metinlerin de olduğunu
düşünmek gerekir. Zaten âbidelerde kullanılan dilin bir hayli işlenmiş
edebî bir dil olması, çok öncelerde Türk dili yadigârlarının bulunması
gerektiğini düşündürmektedir.<br /> <br /> Yalnız Uygurların edebiyatlarının
bir devamı olarak teşekkül eden İslâmiyet'ten sonraki eserlerde, Uygur
yazısı, kendisini uzun müddet korur. İslâmiyet'in kabulüyle alınan
İslâmî Türk yazısıyla atbaşı yürüyen ve ikili bir alfabenin içine giren
Türklük âlemi, eserlerinde her ikisine de yer verir. Uygur yazısını
bilen kâtipler “bahşı” adıyla anılır ve Uygur yazısı, paralarda da
görülürdü. Hakâniye (Karahanlılar) Devletinde, Moğol İmparatorluğunda,
İlhanlılar zamanında, Timurlular ve Altınordu Devleti'nde İslâmî Türk
yazısına yer verilmekle birlikte, resmî kitabette daima Uygur yazısı
kullanılmıştır. Hattâ Anadolu Türkleri de bu yazıyı bilip kullanmışlar
ve bu durum Fatih zamanına kadar kendini korumuştur. Bilindiği üzere
Fatih Sultan Mehmed Han zamanında bazı yarlıklar, bu harflerle
yazılmıştır.<br /> <br /> Kaşgarlı Mahmud’un Dîvânü Lügâti’t-Türk adlı eseri
bir tarafa bırakılırsa, İslâmî Türk Edebiyatının başlangıcında yer alan
eserler; Kutadgu Bilig, Atabetü’l-Hakâyık, Bahtiyarnâme, Miracnâme,
Tezkiretü’l-Evliyâ ve Mîr Haydar’ın Mahzenü’l-Esrâr tercümesi, Uygur
yazısıyla yazılan eserlerin başında gelmektedir. Fakat bu eserlerin
İslâmî Türk yazısına yer veren nüshalarını da zikretmek gerekir.</span></span>Kum Tanesihttp://www.blogger.com/profile/12128250103722724703noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-2778535361421553614.post-22590100163058138462013-04-21T15:45:00.003-07:002013-04-21T15:45:35.746-07:00<span class="userContent" data-ft="{"tn":"K"}">ÇAĞATAY TÜRKÇESİ<br />
Müşterek Orta-Asya Türkçesi'ni takip eden Kuzey-Doğu Türkçesi'nin
meydana getirdiği edebiyat, geniş mânâda Çağatay Türk Edebiyatını
meydana getirmektedir. Dîvân ü Lügâti’t-Türk ve Kutadgu Bilig gibi büyük
eserlerin ortaya çıkışından sonra Kaşgar Türkçesi, edebî kudretini
göstermiş oluyordu. Hakâniye diye anılan bu Türk şivesi, sadece bu
eserlerle kalmamış, teşekkül eden yeni kültü<span class="text_exposed_show">r merkezlerinde birçok eserler vücuda getirmiştir.<br />
Gerçekte Kutadgu Bilig’le başlayan bu devre, ortaya çıkan kültür
merkezlerine göre üçe ayrılırsa da onları Müşterek Orta Asya Türkçesi
eserleri olarak zikretmek gerekir. Dil bakımından bu bölgeler Kaşgar
şîvesindeyseler de arada bazı ayrılıklar görülmektedir.<br /> <br />
Müşterek Orta Asya Türkçesi'nin doğu kolu olan Kaşgar veya Hâkâniye
(Karahanlı) şivesi, gerçekte Doğu Türkçesi'ni meydana getirmiştir. Bu
şîveyle yazılan eserlerin başında 12. asır mahsullerinden sayılan Edib
Ahmed Yüknekî’nin yazdığı Atabetü’l-Hakâyık gelmektedir. Dilin gelişmesi
ele alınınca, az da olsa Kutadgu Bilig’den ayrıldığı görülen bu eser,
daha çok bir nasihatnâmedir. Edib Ahmed Yüknekî ise devrinde itibarlı
bir şâirdir. Eserinde, Kutadgu Bilig’e nazaran daha fazla Arapça ve
Farsça kelimelere yer vermiştir.<br /> <br /> Asıl 12. yüzyıl Kaşgar
Türkçesi edebiyatının en büyük temsilcisi Yesili Ahmed’dir. Ahmed Yesevî
(ölm. 1166), ruhu okşayan çekici hikmetleriyle tanınmıştır. Timur Han,
bu büyük Türk tarikat şeyhi ve şâirinin türbesini yaptırmıştır. Pekçok
lakapla anılan Ahmed Yesevî gerçekte bir mektep kurmuş ve bu mektep,
talebeleri tarafından devam ettirilmiştir. Hakîm Süleyman Ata (ölm.
1186) önde gelen talebelerinden olup, Bakırgan’da irşad faaliyetlerinde
bulunmuştur. (Yesevî’nin Dîvân-ı Hikmet adlı eseri, Kültür Bakanlığı
tarafından neşredilmiştir.)<br /> <br /> Miftâhü’l-Adl adlı fıkıh kitabıysa
bu dönemde ayrı bir önem taşımaktadır. On dördüncü yüzyıla kadar bu
sahada görülen eserlerden Oğuz Kağan Destanı ve 14. yüzyılın başında
Rabguzî’nin yazdığı Kısasü’l-Enbiyâ’nın önemini belirtmek gerekir.<br /> <br />
Müşterek Orta Asya şîvesi sadece doğuda varlığını sürdürmemiştir. Bu
şîvenin batı ağzı bilhassa Batı Türkistan’da yeni ve canlı bir
edebiyatın doğmasına sebep olmuştur. Harezm ve Sirderya (Seyhun)
Irmağının güneyindeki yerler; Yedisu, Merv, Buhara gibi şehirler
bölgenin kültür merkezi hâline gelmiştir. Burada Türklüğün Kaşgar,
Kıpçak ve Oğuz şîveleri karışık olarak yaşadığından, yazılan eserlere de
bu durum aksetmiştir. Bölgenin en önde gelen eseri Alioğlu Mahmud’un
yazdığı Nehcü’l-Ferâdis’tir. Eser daha çok hadisler ve açıklamalarıyla
siyer-i Nebî cinsindendir. Fakat İslâmiyet'e âit geniş bilgileri ihtiva
etmesi, her çeşit halk tabakası için yazıldığını göstermektedir. Harezm
şîvesi dalını en iyi şekilde aksettiren eserin edebî yönü ayrı bir değer
taşımaktadır.<br /> <br /> Şeyh Şerif Hoca tarafından yazılan Muînü’l-Mürîd
de şîve itibariyle Nehcü’l-Ferâdis’e yakındır. Türkmenler arasında
üstün tutulan eser, 14. yüzyıla âittir. Hazermî’nin Muhabbetnâme’si de
aynı asrın eserleri arasına girmektedir. Zemahşerî’nin
Mukaddimetü’l-Edeb’i ise bu yüzyılda Dîvân ü Lügâti’t-Türk’ü hatırlatır
mâhiyettedir.<br /> <br /> Dil bakımından yine aynı şîveye dahil olan, fakat
nerede yazıldığı belli olmayan eserler de mevcuttur. Bunların başında
12. yüzyılda Ali’nin yazdığı Kıssa-i Yusuf gelmektedir. Eser, Kıpçak
Türkçesi unsurlarını da taşımaktadır. Kutb’un Hüsrev ü Şirin’i Kıpçak
Türkçesi unsurlarını ihtiva etmesi bakımından Kıssa-i Yûsuf’a yakındır.
Böyle olmakla birlikte Altınordu sahasında yazılan bu eser Oğuz-Kıpçak
Türkçesi ürünüdür. Hüsrev ü Şirin, 1341 yılında Harezm bölgesinde Kutub
mahlâsını kullanan bir Türk şâiri tarafından Türkçe'ye çevrilmiştir.
Eser ayrıca Nizâmî’nin aynı isimdeki eserinin Türk Edebiyatındaki ilk
tercümesidir. Yer yer Kur’ân-ı kerîmden alınan sûrelerin bulunduğu eser,
İran Edebiyatının tesiri altındadır.<br /> <br /> Bölgenin diğer bir eseri
Revnaku’l-İslâm’dır. Eserde o devir Türklük hayatına bir hayli yer
verilmiştir. Yalnız Şeyh Şeref’in yazdığı bu eser, daha ziyade Türkmen
ağzı ile yazılmış ve pek fazla rağbet görmüştür.<br /> <br /> On dördüncü
asırda Kıpçak ili dil yadigârları da, edebî yönden zikre değer
eserlerdir. Bunların başında Kırım veya Kefe’de yazıldığı tahmin edilen
Codex Cumanicus gelir. Eser, Lâtin harfleriyle yazılmıştır. İki kısımdan
meydana gelen eserin İtalyan bölümünü lügat, Alman bölümünü ise çeşitli
dinî metinler meydana getirmektedir. Eserin Kıpçak Türkçesi'ni öğrenmiş
misyoner rahipler tarafından yazıldığı tahmin edilmektedir.<br /> <br />
Kuzeyde yazılan bu eserin yanında Kıpçak Türkçesi'yle güneyde, Mısır’da
bilhassa gramer ve lügatçiliği ilgilendiren bir hayli eser vücuda
getirilmiştir. Fakat edebî yönden bunlardan ayrılan yegâne eser, 1391
yılında tamamlanan Seyf-i Serâyî’nin Gülistan Tercümesi’dir.<br /> <br />
Müşterek Orta Asya Türkçesi'nin bütün edebî faaliyetleri, Kuzey-Doğu
Türkçesi dil yadigârları içinde yer aldığı için, geniş manâsıyla Çağatay
Türk Edebiyatının birinci ve ikinci devresini meydana getirirler. Dar
manâsıyla Çağatay Edebiyatı, Timur ve Timurlular devrinde meydana
getirilen edebî mahsuller için kullanılmıştır. Timur ve şehzadelerinin
sarayında, Türkçe konuşulurdu. Bu devre ait ilk eser, Ulu Tav'daki (Ulu
Dağ) 1391 tarihli Timur Hanın Uygur harfleriyle yazdırdığı 11 satırlık
bir kitâbedir.<br /> <br /> Timurlular devrinin ilk şâiri Mîr Haydar
Harezmî’dir. Timur Hanın torunlarından İskender Mirza’nın (1409-1414)
şâiri olan Mîr Haydar Harezmî, Mahzenü’l-Esrâr mesnevîsini onun adına
yazmıştır. Eserin mevzuunu Nizamî’den almıştır. Tek nüshası Biritish
Museum’da bulunan eser, 1858’de Kazan’da basılmıştır.<br /> <br /> Bu devrin
güçlü şâirlerinden olan Yusuf Emirî, Baysungur Mirza’nın (ölm. 1435)
himayesinde bulunmuştur. Bu şâirin Dîvân’ından başka Dehnâme’si ve Çagır
ve Bang münazarası vardır. Eserdeki nesirlere bakılırsa Yusuf Emirî’nin
kuvvetli bir nâsir olduğunu söylemek mümkündür. Herat’ın sanat ve
edebiyat muhitinde yaşayan bu şâirin Dîvân’ı, İstanbul Üniversitesi
Kütüphanesinde bulunmaktadır. Çagır ve Bang eseriyle münazara türünün
kuvvetli şâiri olduğunu ispat etmiştir.<br /> <br /> On beşinci asrın ilk
yarısında Çağatay Edebiyatında, Atâyî görülür. Ahmed Yesevî’nin kardeşi
İsmâil Ata’nın evlâdından olduğunu, Ali Şîr Nevâî haber vermektedir. Bu
soydan olmasından dolayı, Atâyî mahlâsını kullanmış ve Yesevî tarîkatı
şeyhlerinden, Mansur Ata, Zengi Ata, Süleyman Hakîm Ata gibi
mutasavvıflara karşı büyük alâka duymuştur.<br /> <br /> Yine bu asrın
şâirlerinden olan, Uluğ Bey devrinde kemalini bulan Sekkakî, Çağatay
Edebiyatında mühim bir yer tutmaktadır. Timur Hanın ölümünü müteakip
hükümdar olan Halil Sultan (1405-1410) adına bir kaside sunan
Sekkâkî’nin 1467 yılına varmadan öldüğü tahmin edilmektedir.<br /> <br />
Şâir Lutfî’ye gelince 1366 yılında doğmuştur. Bu devrin büyük
şâirlerindendir. Şöhreti ve Türkçe şiirleri Irak’a kadar yayılmıştır.
İskender Mirza adına Gül ü Nevrûz mesnevîsini yazmıştır. 1465 yılında 99
yaşında Herat’ta vefât etmiştir. Bir bakıma Ali Şîr Nevâî’ye üstadlık
etmiştir. Dîvân’ı vardır.<br /> <br /> Timur Hanın torunu Mîranşah’ın oğlu
olan Seyyid Ahmed Mirza da bu asrın şâirlerindendir. Dîvân’ının olduğu
söylenirse de ele geçmemiştir. Sağlam tabiatlı ve temiz zihinli bir
kimse olan Seyyid Ahmed Mirza’nın gazelleri ve kaside şeklinde şiirleri
oldukça meşhurdur. Perişan hâlinden bahseden ve Şahruh’u medheden
Taaşşuk-nâmesi’nin nüshası, British Museum’da bulunmaktadır.<br /> <br /> Bu
yüzyılın bir diğer şâiri, Gedâî’dir. Ebü’l-Kâsım Bâbür’ün saray
şâirlerindendir. Ebü’l-Kâsım Bâbür, kendisi de şâirdir. Yakînî’ye
gelince Ok ve Yay münazarası ile dikkati çeker. Yine münazara türü
üzerine eser yazan şâirlerden birisi, hayatı hakkında bilgi bulunmayan
Ahmedî’dir. Ayrıca bu devrin mesnevî yazarlarından olan Durbig, Yûsuf
ile Zelîha adlı eserini yazmıştır.<br /> <br /> On beşinci yüzyılda Klasik
Çağatay Edebiyatı devrinin kökleştiği görülmektedir. Bu devir Çağatay
Edebiyatının en yüksek devreye ulaştığı bir devirdir. Millî ruh ve
şuurun ortaya çıkması, Türkçe'ye ehemmiyetin verilmesi bu devre rastlar.
Ali Şîr Nevâî, Muhakemetü’l-Lügâteyn’i bu açıdan ele alarak yazar.
Sultan Hüseyin Baykara da bu devrin şâiriydi. O da Türk dilini müdâfaa
etmiş hatta bir de ferman çıkarmıştır. Hüseynî mahlâsı ile şiirler yazan
Hüseyin Baykara’nın Dîvân’ı vardır.<br /> <br /> Ali Şîr Nevâî’nin eserleri
bir hayli fazladır. Bunların başında dört dîvânını içine alan
Hazâinü’l-Meânî adlı eseri gelmektedir. Ali Şîr Nevâî, yazdığı dîvânlara
göre hayatı dörde ayırmış ve her biri için bir isim vermiştir.
Dîvânları; Garâibü’s-Sıgar, Nevâdirü’ş-Şebâb, Bedâyiü’l-Vasat,
Fevâidü’l-Kiber adını taşımaktadır. Dîvânlarından başka
Mecâlisü’n-Nefâis, Nesayimü’l-Mahabbe, Muhakemetü’l-Lügâteyn ve Hamse’si
vardır. Hamsesi; Hayretü’l-Ebrâr, Ferhâd u Şîrîn, Leylâ vü Mecnun,
Seba-i Seyyâre, Sedd-i İskenderî ve Lisânü’t-Tayr adlı mesnevîlerinden
meydana gelmektedir. Mîzânü’l-Evzân ise edebî bilgileri ihtiva eden
diğer bir eseridir. O, Mecâlisü’n Nefâis adlı tezkeresiyle Türk
Edebiyatında tezkere yazan ilk şâirdir.<br /> <br /> On altıncı yüzyılda
Çağatay Edebiyatının mümessili, Zahirüddîn Muhammed Bâbür Şah'tır
(1483-1530). O Çağatay Türkçesi'nin Nevâî’den sonra gelen en mühim
simâsı ve edîbidir. Eserlerinde kuvvetli bir Nevâî tesiri görülür.
Dîvân’ının yanında Aruz Risâlesi, Mübeyyen adını taşıyan ve Hanefî
fıkhına âit olan bir mesnevîsi vardır. Hâce Ubeydullahı Ahrâr’ın
eserinden Türkçe manzum tercümeleri ihtivâ eden Risâle-i Vâlidiyye’si
varsa da, asıl onu şöhretli kılan devrinin en mühim seyahat ve hâtırat
kitabı olan ve kendi ismini taşıyan Bâbürnâme’sidir. Bâbür Şah bu
eserinde 1494 yılından başlayarak 1529’a kadar geçen vakaları yıl yıl
anlatmıştır. Onun için bu esere Vekâyi-i Bâbür de denmektedir. Eser,
büyük Türk bilgini Reşit Rahmeti Arat tarafından neşredilmiştir.<br /> <br />
On yedinci yüzyılda Çağatay Türk Edebiyatı, artık yükseliş devrini
tamamlamıştır. Ancak bu asrın zikre değer şahsiyeti Yadigar Hanın
torunlarından olan Ebü’l-Gazî Bahadır Han'dır. Bir Özbek hanı olan
Bahadır Han (1603-1666) 1642 yılında Hive Hanlığı'nı elde ederek, 21 yıl
saltanat sürmüştür. Eserlerini millî bir şuurla yazmış ve“Türk” lâfzına
eserlerinin adında yer vermiştir. Belli başlı eserleri Şecere-i
Terâkime ve Şecere-i Türkî adını taşır. Şecere-i Terâkime’de,
Oğuznâmeler karşılaştırılmış ve Türklerle ilgili Türkmen boyları
arasındaki menkıbelere yer verilmiştir. Şecere-i Türk’te ise, Bahadır
Han, 15. yüzyılın ikinci yarısından başlayarak kendi asrına kadar gelen
ve Harezm’de iktidarı elinde tutan han âilelerinin şeceresini yazmıştır.
Fakat ömrü vefa etmemiş ve son 16 yapraklık kısmını, oğlu Enûşe Han
yazmıştır.<br /> <br /> Asrın Çağatay Türk Edebiyatında yer alan diğer bir
siması şâir Allahyâr’dır. Daha çok tekke mensupları arasında iltifat
gören Allahyâr (ölm. 1713) bir Nakşibendîdir. Türkçe'den başka Farsça
ile de yazmıştır. Özbek Türkçesi ile yazdığı Sebâtü’l-Âcizîn adlı
manzumesi, en meşhurlarındandır.<br /> <br /> On sekizinci yüzyılda Özbek
Türk Edebiyatı, eski asırlara nispetle sönmeye yüz tutmuştur. Olanlar
halkın hafızasında kalmış ve meydana çıkan şifâhî edebiyat, nisyana
karışmıştır. Bununla birlikte Halk Edebiyatı dalında Ferhâdnâme, Cümcüme
Sultan Destanı ve Tahir ile Zühre gibi eserler, ortada bulunan
eserlerdir. Ayrıca destanî bir eser olan Satuk Buğra Han Tezkiresi’ni de
burada zikretmek yerinde olur.</span></span>Kum Tanesihttp://www.blogger.com/profile/12128250103722724703noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-2778535361421553614.post-37539131493930783162013-04-21T15:44:00.003-07:002013-04-21T15:44:30.855-07:00<span class="userContent" data-ft="{"tn":"K"}">AZERBAYCAN TÜRK EDEBİYATI<br />
Oğuzca adıyla anılan Batı Türkçesi zamanla iki ana devreye ayrılmıştır.
Bu ayrılma, Batıda Osmanlı Türk Edebiyatını meydana getirirken, Doğuda
da Âzerî Türk Edebiyatı teşekkül etmiştir. Aslında gerek Doğu, gerekse
Batı Oğuzcası 13, 14 ve 15. yüzyıllarda pek farklılık göstermez.
Selçuklular'dan sonra ortaya konulan edebiyatta her iki Oğuz ağzının
temelini teşkil eden dil u<span class="text_exposed_show">nsurları
mevcuttur. Onun içindir ki, Eski Anadolu Türkçesi diye adlandırdığımız
Batı Türkçesi'nin ilk zamanlarında ayrılık görülmez ve bu devir Türkçesi
her iki ağzı birleştiren bir husûsiyete sâhiptir. Fakat zamanla Oğuz
Türkçesi içinde ortaya çıkan iki dâire, belirli dil unsurlarını
kendilerinde umumileştirerek, ayrılma yoluna gitmiştir. Bu ayrılma, ilk
zamanlar pek ileri değildir. Hattâ, tarih içinde güçlü ve devamlı bir
edebiyat olan Osmanlı Edebiyatı, sadece Âzerî sahasında değil diğer Türk
illerinde de kendisini hissettirmiştir. Bu irtibat sadece kültür
sahasında olmamış, Osmanlı, yeri geldikçe son zamanlarda bile elinden
gelen yardımı bu Türk ülkelerine esirgememiş, Türkçe'nin ve Türk
Edebiyatının gelişmesinde mühim rol oynamıştır. Hattâ Halîlî gibi meşhur
şâirler Osmanlı sarayı tarafından da himâye edilmiştir. Âzerbaycan’ın
siyâsî ve kültür tarihinde Osmanlı'nın bu bakımdan mühim bir yeri
vardır. Bütün Türk dünyasında olduğu gibi, Âzerbaycan ile olan
münasebet, bugünkü kardeş Türk Dil ve Edebiyatının temelini teşkil
etmiştir. Bu noktadan hareket eden Gaspıralı İsmâil ve diğer Türk kültür
birlikçileri, Türk dünyasını tek bir yazı dilinde birleştirmek
fikrinde, kısa zamanda başarıya ulaşmışlar ve Osmanlı Türkçesi'nin tek
bir yazı dili olmasını istemişlerdir. Bu ise Osmanlı Türklüğünün, diğer
Türk illerini görüp gözetmelerinin ve onlara duydukları yakınlığın
neticesinden başka bir şey değildir. Sırf bu irtibatı koparmamak için
bazı Osmanlı şâirleri Doğu Türkçesinde (Çağatay Türkçesi) gazeller bile
yazmışlardır.<br /> Zamanla ayrılmaya başlayan Âzerî Türkçesi, dil
coğrafyası itibariyle Doğu Anadolu, Güney Kafkasya ve Kafkas
Âzerbaycanı, İran Âzerbaycanı, Kerkük ve Irak-Suriye Türklerini içine
almaktadır. Âzerî Edebiyatı, daha çok şiir dili olarak kuvvetliliğini
kurmuştur. Bu bakımdan Âzerî sahasında Türk Edebiyatının çok kuvvetli
şâirleri yetişmiştir.<br /> <br /> Âzerî sahası Türk Edebiyatı, 14. yüzyıldan başlayarak günümüze kadar pekçok şâir, nâsir ve sanatkâr yetiştirmiştir.<br /> <br /> On dördüncü yüzyılın Âzerî sahasında yetişen önde gelen şâiri Nesimî'dir (ölm. 1404). Şiirlerinde heyecan ve lirizm hâkimdir.<br /> <br />
Bu asrın kudretli şâirlerinden birisi de Kadı Burhâneddin'dir
(1344-1399). Kadı Burhâneddin, Oğuzların Salur kabilesindendir.
Kayseri’de tahsile başlamış, sonra Mısır’a gitmiş, bilhassa fıkıh
sahasında derinleşmiştir. Şam’da Kutbeddîn Razî’den aklî ve naklî
ilimler okumuş, sonra Eretna oğlu tarafından Kayseri’ye kadı olarak
tayin edilmiştir. Ertena Beyliği'nin dağılması üzerine 1381 yılında
Sivas’ta sultanlığını ilân etmiştir. Etrafındaki beyliklerle
mücadelelerde bulunmuş, nihayet 1399 yılında Akkoyunlu hükümetini kuran
Karayülük Osman Beyle yaptığı savaşta yenilmiş ve idam edilmiştir.<br /> <br />
Dîvân’ı vardır. Dîvân’ında kaside, gazel ve tuyuglar bulunmaktadır.
Şiirlerine tasavvufun inceliklerini yerleştirmiştir. Ancak, bazı
gazellerinde, muhteris bir şahsın maceracı ruhu aksetmektedir. Fıkıh
sahasında Arapça olarak yazdığı eserleri vardır.<br /> <br /> Bu asrın Âzerî
Türkçesi Edebiyatı içinde ayrıca kayda değer şâir ve nâsirleri içinde
Erzurumlu Mustafa Darîr gelmektedir. Eserlerini çeşitli yerlerde yazan
ve Mısır’da Türkçecilik Cereyanına katılan Kadı Darîr, daha çok Osmanlı
Türkçesi'yle yazmıştır. Ondaki Azerîlik, Osmanlı Türkçesi'nin tabiî
seyri içindedir. Yûsuf ile Zelîha adlı mesnevîsinin yanında üç ciltlik
Sîretü’n-Nebî adlı eseri vardır. Bu bakımdan Türk Edebiyatı içinde ilk
siyer yazarıdır. Siyerinde yer alan şiirleri bir hayli liriktir.
Peygamberimizi anlatırken yazdığı şiirlerden bazısı, Türkçe'de mevlid
türüne öncülük etmektedir. Şiirlerinde Gözsüz ve Darîr mahlasını
kullanmıştır. Yüz Hadîs Tercümesi ve Fütûhu’ş-Şam Tercümesi adlı
eserleriyle, bilinen eserlerinin sayısı dörde çıkmaktadır. Yalnız Yûsuf
ile Zelîha’sı değil, nazmının kudretini diğer eserlerinde de göstermiş
ve vakaları yer yer şiirle de ifade etmiştir. Samimî ve açık bir
anlatıcılığı olan Kadı Darîr’in hikâye etme kabiliyeti çok yüksektir. O,
bu bakımdan Türk Halk Edebiyatı içinde müstesna bir mevkie sahiptir.<br /> <br />
On beşinci yüzyılda Âzerî sahası Türk Edebiyatı, en kudretli
şâirlerinden biri olan Habîbî’yi yetiştirmiştir. Çobanlık yaparken bir
tesadüf eseri Akkoyunlu Hükümdarı Sultan Yakub’la karşılaştığı zaman o,
henüz çocuktur. Çoban çocuk ile ona sorular soran padişahın adamı
arasında geçen hâdiseyi öğrenen sultan, çocuğun zekâ ve cesaretine
imrenerek himayesine almıştır. Habîbî bu sayede ilim ve edebiyat
sahasında kendisini yetiştirmiş ve asrının büyük şâiri olmuştur. Sultan
Yakub’dan sonra, Safevî hükümdarı olan ve Şiîliği ihdas eden Şah İsmail
zamanında ona Melikü’ş-Şuarâ unvanı verilmişse de bu kudretli şâir
Safevî sarayını terk ederek, Sultan İkinci Bayezid Han devrinde
İstanbul’a gelmiş ve burada vefat etmiştir. Evliya Çelebi, Habîbî’nin
Sütlüce’deki Câferabâd Tekkesi civarına gömüldüğünü kaydetmiştir. Onun
İstanbul’a gelişinde akîdesine bir halel gelmemesi düşünülebilir. Çünkü
bâzı kayıtlarda Şah İsmâil’den bahisle “...oğlu habîs İsmâil, tarîkat-ı
bâtılayı ihdas ederek...” şeklinde yer verilmiştir. Gerçekte, onun
dedeleri Erdebilli olup, Sünnî idiler. Âzerî cemiyetinin hayat
şartlarının doğurduğu sebepler yüzünden Osmanlı sahasına Habîbî’nin
dışında; Hamidî, Şâhidî, Sürûrî, Basirî, Kabilî, Bidârî ve Halilî gibi
şâirler de geçmişlerdir.<br /> <br /> Habîbî şiirdeki kuvvet ve kudret
yönünden Fuzûlî ile Nesîmî arasında bir köprü gibidir. Gazellerinde
âşıkâne ve safiyâne bir edâ vardır. Türkçesi açıktır. Dînî kültürünün
geniş olduğunu şiirlerinden öğreniyoruz. Fuzûlî, onun şiirlerine
nazîreler söylemiştir. Bu bakımdan o Fuzûlî’nin yetişmesinde de vazife
yüklenmiştir.<br /> <br /> Âzerî sahasında yaşayan ve Türk Edebiyatının en
büyük şairlerinden olan Fuzûlî de, 16. yüzyıl şâirlerindendir. Bağdat’ta
yaşayan şair, Safevî idaresi altındaki bu yerde, Safevî
hükümdarlarından iltifat görmemiştir. Ancak Osmanlı hakimiyeti zamanında
itibara kavuşmuş ve pekçok eser yazmıştır.<br /> <br /> On yedinci yüzyıl
geçmişe nispetle Âzerî Türkçesi Edebiyatının sönük bir devresini teşkil
eder. Sarayda Farsça'nın hakimiyeti, şairlerin hemen hepsini Farsça
söylemeye yöneltmiştir. Bu asırda kayda değer şâirlerin başında Tebrizli
Sâib (1591-1671) gelmektedir. İran Edebiyatına Hind üslûbunu getiren
Sâib, daha çok hikemî şiir tarafındadır. Bu yönüyle Nâbî’ye tesiri
görülür. Dîvân’ından başka Kandeharnâme ve Mahmûd-Ayaz adlı mesnevîleri
de vardır. Dîvân’ında Türkçe-Farsça mülemmâlar da mevcuttur. Farsça
şiirlerinin bir kısmı, zamanındaki şâirlere nazîre olarak yazılmıştır.
Beyâz adını verdiği müntehabat mecmuası, onun zevkinin bir başka
yönüdür. Bütün manzumeleri beyit olarak sayıldığında 120 bin beyti
bulmaktadır. Bu itibarla asrının önde gelen şâiridir.<br /> <br /> Bu asrın
kayda değer şâirlerinden birisi de Tarzî’dir. Avşar Türklerinden olan bu
şâir, Şah Safî tarafından taltif edilmiştir. Türkçe kelimeleri Fars
dili gramerine uydurarak söylemesi onun diğer bir tarafıdır. Ancak tabiî
Türkçe ile yazdığı şiirleri, uzun zaman varlıklarını devam
ettirmişlerdir. Yine bu yüzyılda “Te’sîr” mahlâsını kullanan Türk
ailesine mensup diğer bir şâir Mirza Muhsin’dir. Asrın sonlarına doğru
şöhret kazanmıştır. Fakat ekseri şiirlerini Farsça yazmıştır. Türkçe
gazelleri azdır.<br /> <br /> Mesihî bu asırda Âzerî Türkçesi Edebiyatının
mesnevî vadisindeki temsilcisi durumundadır. Varaka ve Gülşâh, Zembûru
Asel ile Dâmu Dâne adlı mesnevîlerini zikretmek yerinde olur.<br /> <br />
Asrın hükümdar şâiri Şah İkinci Abbas’tır. Saltanatı sırasında âlim ve
şâirleri himâye eden Şah İkinci Abbas, daha çok bu yönüyle hizmette
bulunmuştur. Sânî mahlasıyla Türkçe ve Farsça şiirler söylemiştir. Şah
İkinci Abbas’ın vak’anüvis târihçisi olan, Şah İkinci Sâfî’nin de
vezirliğini yapan Mirza Târih Vâhid Tebrizî de bu yüzyılın şâiridir.
Dîvân’ı Türkçe ve Farsça şiirleri ihtivâ etmektedir.<br /> <br /> Melik Bey
Avcı ile Müştak ve Mevcî bu asırda zikre değer diğer şâirlerdir. Bunlar
Kavsî-i Tebrizî ve Sâib de dâhil Nevâî ve Fuzûlî gibi üstad şâirlerin
mektebine dahildirler.<br /> <br /> Sâdıkî bu asrın Âzerî Türk Edebiyatında
Mecmaü’l-Havâs adlı tezkiresiyle yer almıştır. Sâdıkî, Tezkiresi’nde bu
sahada yetişen şâirlere yer ayırdığı gibi, Osmanlı sahası şâirlerini de
ihmal etmemiştir.<br /> <br /> On sekizinci yüzyılda devam eden Fuzûlî ve
Nevâî mekteblerinin yanında yeni Âzerbaycan Türk Edebiyatına katılan ve
kurucu rolde bulunan Molla Penah Vâkıf (1717-1797) ve Vedidî (1709-1809)
gibi şâirler yer almaktadır.<br /> <br /> Vâkıf bu yüzyılda Âzerî Türk
Edebiyatının en şöhretli şâiridir. Bir Kafkas Türkü olup, Sünnî akîdeye
mensuptur. Şöhreti daha çok Kafkas Türkleri arasında yayılmıştır. Vâkıf,
Karabağ hükümdarı İbrahim Halil Hanın eşik ağasıdır. İran Şahı Aka
Mehmed, Karabağ’ı istilâ etmiş, Vâkıf bu zamanda ölümden kurtulmuştur.
Fakat Aka Mehmed Şahın halefi tarafından oğlu ile birlikte
öldürülmüştür. Mezarı Âzerbaycan’da Şuşa şehrindedir. Âzerî Türkleri,
kabrini evliyâ türbesi gibi ziyaret etmektedirler. Vâkıf divan şiirini
elden bırakmamakla birlikte halk şiiri de yazmıştır. Şiirlerinde
yaşanılan hayata yer vermektedir. Bunu şâir dostu Vedidî’ye yazdığı
gazelinde görmek mümkündür. Âşık tarzındaki şiirlerindeyse divan
estetiğiyle halk söyleyişini kaynaştırdığı görülür. Onun tesiri Vedidî
ve Ârif gibi asrının şâirlerinde sürmüş ve 19. asrın Âzerî şâirlerinden
olan Zakir’de devam etmiştir.<br /> <br /> Yine bu devrin Kürenî, Gurbanî,
Tufarganlı Abbas gibi saz şâirleri, halk edebiyatı sahasında zikre değer
şâirlerdir. Ayrıca bir Türkmen şâiri olan Mahtum Kulu’yu da saha
itibariyle buraya dahil etmek gerekir.<br /> <br /> Bu asırda Âzerî
sahasında yetişen şâirler, bununla kalmaz. Araştırıldığı takdirde daha
başka şâirlerin de ortaya çıkması büyük ihtimal dahilindedir. Hüseyin
Efendi Gayıbof’un Âzerbaycan’da "Meşhur Olan Şûarâ’nın Eş’ârına
Mecmûadır" adındaki antolojisi, bu asra geniş çapta ışık tutmaktadır.<br /> <br />
On dokuzuncu yüzyılda Âzerî Türkçesi Edebiyatı eskiyi devam ettirdiği
gibi, Osmanlıya paralel olarak yeniliğe de yüzünü dönmüştür. Fakat Kuzey
Âzerbaycan’ın Ruslar tarafından, Karabağ’ın Ermenilerce işgâli bu Türk
ülkesini ağlayan şâirlerle doldurmuştur. Vatanın düştüğü felâketi dile
getiren şâirler çoğunluktadır.<br /> <br /> On dokuzuncu yüzyıl ortalarından
sonra sönmeye başlayan klasik edebiyat (Divan edebiyatı), İran
Âzerbaycanı’nda varlığını korumakla birlikte, bizde Şinâsi’nin yaptığı
gibi mevzuda değişikliğe uğramıştır. Hattâ bu değişiklik dilde de
görülmüştür.<br /> <br /> Kuzey Azerbaycan’da klâsik şiir varlığını biraz da
tekkelerde sürdürmüştür. Bu bölgede yaşayan Mehmed Askerî mahlâslı bir
Nakşî şeyhinin tekke şiirinde öncülük ettiği görülür. Mehmed Askerî daha
çok Türkiye Türkçesi'ne yakın bir dil kullanan ve dilde birliğin
şuuruna varan bir şeyhtir. Kutkaşınlı Abdullah, onun Âzerî Türk
Edebiyatında takipçisi olup dinî şiirleriyle tanınmaktadır. Bölgenin
destanî kahramanı Şeyh Şâmil de, bilhassa Dağıstan taraflarında bu dil
edebiyatında yer almıştır.<br /> <br /> Bu yüzyılın ünlü tarikât şeyhi Mir
Hamza Nigârî'dir (1815-1885). Türkiye’de tahsil gören Mir Hamza Nigârî,
Osmanlı-Rus Harbinde Türkiye lehinde rol oynamış ve sonunda Anadolu’ya
göç etmiştir. Dilinde Türkiye Türkçesi hususiyetlerine yer veren bu
şeyhin şiirleri lirik olup, dinî unsurlara da yer vermiştir. Dîvân’ının
yanında Çaynâme, Nigârnâme gibi mesnevîleri de vardır. Farsça şiirleri
ayrı bir dîvânda toplanmıştır. Şiirinde Fuzûlî tesiri vardır. Âşık şiiri
tarzındaki manzumeleri onun diğer bir yönünü verir.<br /> <br /> Eski
edebiyata bağlı olan şâirler içinde bu asırda Baba Bey Şâkir’i de
zikretmek yerinde olur. Baba Bey Şâkir daha çok satirik (yergiyle
ilgili) şiirde kendisini göstermiş ve manzumelerinde Rus memurlarının
ahlâksızlıklarını, cemiyeti soymalarını ve sahte din adamlarının
yaptıklarını dile getirmiştir. Kendisini Güney Âzerbaycan’da Hacı Mirza
Mehdî (1830-1896) takip etmiş ve satirik şiirin bölgedeki canlılığını
devam ettirmiştir. Manzumeleri daha çok, halk şiirine yakın olup, akıcı
bir dile sahiptir. Türkçe'nin yanında Farsça şiirler de yazan Hacı Mirza
Mehdî sağlığında bir Dîvân bırakmıştır. Ayrıca Manzara-yı Âşk adlı bir
mesnevîsiyle Lâtifeleri mevcuttur.<br /> <br /> Âzerî Edebiyatı, belki köklü
bir sözlü edebiyata dayanması sebebiyle, bu yüzyılda da Halk Edebiyatı
şubesinde varlığını pek fazla hissettirmiştir. Gerek aşıklar (saz
şâirleri), gerekse kalem şuarâsı (halk şâirleri) 19. asırda eski
geleneği bırakmamışlar ve hece vezninde şiirler yazmışlardır. Bu şâirler
az da olsa, ayrıca eski edebiyatın nazım şekilleriyle manzumeler de
yazmışlardır. Bu asrın belli başlı halk şâirleri, Mehemmed Beg Âşık,
Agabegumaga, Kâzımaga Sâlik, Âşık Peri, Melikballı Kurban, Şekili Hatem,
Mücrim Kerim Vardânî, Mirza Bakış Nâdim, Bababey Şâkir, Kasım Bey
Zâkir, Hayran Hanım, Andelib Karacadagî, Mehdi Bey Şekâkî, Mîrza Mehdî
Şukûhî, Seyyid Ebulkâsım Nebâtî vs. dir.<br /> <br /> Âşık Mûsâ (1785-1840)
Mehemmed Hüseyin (1800-1880), Âşık Mehemmed, Âşık Dilgam, Âşık Rece,
Âşık Hasan, Âşık Cavad ve Âşık Cemâl gibi saz şâirlerini de bu arada
zikretmeliyiz.<br /> <br /> On dokuzuncu asrın ilk yarısında Osmanlı Türk
Edebiyatına paralel olarak, modern edebiyata yönelen Âzerî Türk
Edebiyatının bazı isimleri maddî imkânlar temin edilerek, Çarlık Rusyası
tarafından yönlendirilmiştir. Bunların başında gelen ve ayrıca
Hıristiyan da olan, Mirza Kâzım Bey Zâkir’in Türk Tatar Dilleri
Grameri’nden başka eserleri de vardır. Zafer Nağmesi adlı manzumesiyle
meşhur olan Mirzâ Câfer Topçubaşı da, Rusların hizmetinde çalışmış Âzerî
şâirlerindendir.<br /> <br /> Asrın ilk yarısında görülen ve
Esrârü’l-Melekût adlı eserini, Abdülmecid Han'a takdim eden Abbas Kulaga
Bakıhanlı Kudsî (1794-1846) de âlim, mütefekkir ve istidadlı bir
şâirdir. Ayrıca tarih yazarıdır, Farsça'ya âit yazdığı Kânûn-ı Kûsî adlı
eserinin yanında Tehzîb-i Ahlâk adlı eserini de zikretmek gerekir.
Geleneğe uyarak növhalar (mersiye) yazdığı da vâkidir. Öte yandan Kâsım
Bey Zâkir (1784-1857), Vâkıf ve Vidâdî ile başlayan realizmin Âzerî
Edebiyatında önde gelen temsilcisi durumundadır. Sanatı kuvvetli olup,
güzellik ve sevgi konularını işlemiştir. Onun âşık tarzında yazdığı
şiirleri, diğer bir cephesini aksettirir.<br /> <br /> İsmail Bey Kutkaşınlı da Rus ordusunda subay olarak hizmette bulunmuştur. Hikâyeler yazmıştır.<br /> <br />
On dokuzuncu yüzyılın ikinci yarısında, modern edebiyatın takipçileri
olarak Mîrza Fethali Ahundzâde (1812-1878), Seyyid Ezim Şirvânî
(1835-1888) gibi simalar görülmektedir. Ahundzâde çok yönlü bir şahsiyet
olarak karşımıza çıkar. Eserlerinde Âzerî Türkçesi'ni açık bir şekilde
kullanır. Tarihten coğrafyaya, felsefeden dine kadar hemen her mevzuda
yazılar yazan bu ansiklopedist şahsiyette, millet kavramına rastlanmaz.<br /> <br />
Şahsında Beytü’s-safâ gibi bir edebiyat mahfili kuran Seyyid Ezim
Şirvânî, Âzerî Türkçesi yanında Farsça'ya da yer ayırmıştır. Ayrıca
eğitimci gaye ile Rebiü’l-Etfâl adlı ders kitabını yazmıştır.
Şiirlerinde Fuzûlî tesiri açıkça görülür. Ancak bazı şiirlerinde
cemiyetin dertlerini anlatmış ve hicviyeler de yazmıştır. Zaten kendisi
bir muallimdir. Külliyatı vardır.<br /> <br /> On dokuzuncu yüzyılın ikinci
yarısındaki en büyük hâdiselerden birisi, Âzerbaycan’da matbuatın geniş
yer tutmasıdır. Bunlar içerisinde; Ekinci (22 Temmuz 1875), Ziyâ,
Keşkül, Şark-ı Rus gibi gazete ve dergilerin müstesnâ yeri vardır.<br /> <br />
Yirminci yüzyılda Âzerbaycan Türk Edebiyatının belli başlı simaları
Câfer Cabbarlı (1899-1934), Resul Rızâ (1910-1981), Samed Vurgun
(1906-1956), Mirzâ Aliekber Sabir (1866-1932), Hüseyin Cavid
(1882-1941), Seyyid Mehemmed Hüseyn Şehriyar (1907-1987) Bulut Karaçorlu
Sehend (1907-1979), Yahya Şeyda gibi şâirlerdir. Şehriyâr ve Yahya
Şeydâ gibi şâirler, bugün Azerbaycan ilinde yankılanan ve Türk
dünyasınca geniş çapta tanınan şâirlerdendirler.<br /> <br /> Çağdaş Âzerî Edebiyatı:<br /> <br />
On dokuzuncu asrın başlarından itibaren Rus istilâları neticesinde,
Azerî edebiyatı, iki kola ayrılır. Bunlardan Kuzey Âzerbaycan Edebiyatı,
Rus tesiri altında şekillenirken, Güney Âzerbaycan Edebiyatı da klâsik
çerçeve içinde sönükleşir ve bir taklit edebiyatı hâlini alır.<br /> <br />
Bunun yanısıra Halk Edebiyatı, bütün canlılığıyla tekâmülünü sürdürmekte
olup, âşık tarzı şiirin yanında halk destanları, nağıllar, latifeler,
tapmacalar ve bayatılar gibi sözlü edebiyat türleri ileri seviyededir.<br /> <br />
Rus istilâsı karşısında, destanlar, ağıtlar oluşturmuş halk şâirleri
arasında Abdurrahman Ağa Dilbazof ve Genceli Hasan mühim yer tutar.<br /> <br />
Klâsik edebiyat gittikçe zayıflamakla birlikte bilhassa Güney
Âzerbaycan’da geleneğini sürdürmektedir. Klâsik Edebiyatın türlerinden
gazel ve özellikle mersiyenin Azerî Edebiyatında özel bir yeri vardır.
Dâhil, Dilsüz, Râcî, Kumrî, Mukbil, Pürgam, Şuâî ve Ahî 19. asrın önemli
mersiye şâirleridir.<br /> <br /> Tekkelerde gelişen tarikat edebiyatında ise Hamza Nigâri, Mir Mehemmed Askerî ve Kutkaşınlı Abdullah önde gelirler.<br /> <br /> Baba Bey Şakir ise satirik daldaki şiirleriyle tanınır.<br /> <br />
Güney Âzerbaycan’da yeni edebiyatın ilk temsilcileri arasında
Abdurrahim Talıbof, Zeynelâbidin Şirvânî ve Mirza Ağa Tebrizî
sayılabilir.<br /> <br /> Konuları, klasik konulardan ayrılmakla birlikte bu
dönemin en çok rağbet gören nazım şekli gazeldir. Andelib Karacadağı,
Nebatî, Heyran Hanım ve Hacı Mirza Mehdi Şükûhî devrin önemli
şâirleridir.<br /> <br /> Güney Âzerbaycan’da modern Âzerî Edebiyatının
öncüleri, daha çok Rusça’yı öğrenip Batı medeniyetleriyle temasa geçen
ilim adamları olmuştur. Mirza Cafer Topçubaşı, Mirza Kâzım Bey ve
Abbâskuluağa Bakıhanlı Kudsî ansiklopedik yönü de ağır basan birer şâir
ve ilim adamıdır.<br /> <br /> Devrin en renkli simalarından biri de Mirza
Şefi Vâzıh’tır. Onun yanında realizm çığırının mahallîleşme yönünde en
mühim temsilcisi olan Kasım Bey Zâkir ile modern hikâye yazarlarından
olan İsmâil Bey Kutkaşınlı önemli isimlerdir.<br /> <br /> On dokuzuncu
asrın ikinci yarısında Âzerî Edebiyatı, tiyatro yazarı, şâir, mütefekkir
ve reformist olan Âhundzâde’nin şahsında en büyük temsilcisini bulur.
Lirik şiirleri ve satirik manzumeleriyle Seyyid Azim Şirvanî de asrın en
büyük şâiridir.<br /> <br /> Âzerbaycan’da Tiyatronun Doğuşu ve Gelişmesi:
Âzerbaycan’da tiyatronun ortaya çıkışı, Avrupaî hayat tarzının tesiriyle
Tiflis’te olmuştur.<br /> <br /> 1851’de vali Vorontsov tarafından tiyatro
binası hizmete açılır. Başta Ahundzâde’ninkiler olmak üzere komediler,
ilk defa Rusça olarak oynanır.<br /> <br /> 1880’den sonra profesyonel
tiyatro toplulukları kurulur. Bu gelişmelerde H. Zerdabi, Necef Bey
Vezirli, S. M. Gânizâde, N.Nerimanof, Cihangir Zeynalof ve H.
Mahmudbeyof çok büyük hizmetler görmüşlerdir.<br /> <br /> Celil
Mehmedguluzâde, Abdurrahman Bey Hakverdili, Üzeyir Hacıbeyli, Abdullah
Şâik de bu dönemin isimleri arasında önemli yer tutar.<br /> <br /> İlk
profesyonel tiyatro topluluklarında Hüseyngulu Serabski, Cihangir
Zeynalof, Mehdibey Hacınski, H. Ereblinski, Hacıağa Abbasof ve Ebulfeth
Veli şöhret kazanmış isimlerdir.<br /> <br /> Hüseyin Câvid ve Câfer Cebbarlı, devrin meşhur yazarlarındandır.<br /> <br /> 1930-1940 yıllarının önemli eser sahipleri arasında Mirza İbrâhimof ve Said Ordubadi vardır.<br /> <br />
Daha sonra dramlarıyla İlyas Efendiyef, komedileriyle Sabit Rehman,
Enver Memmedhanlı ve son dönemde Şıheli Gurbanof, İslâm Seferli, Ekrem
Eylisli, seçkin tiyatro örneği veren sanatçılardır.<br /> <br /> Yirminci
yüzyılın başında Âzerîler, gözlerini dünyaya çevirmiş, olan bitenler
ışığında gelecek hazırlıklarını yapmaya başlamışlardır. Türkiye matbuatı
ile yaptıkları alışveriş neticesinde, dildeki yakınlaşma ile edebî ve
siyasî münasebetler de gelişmiştir.<br /> <br /> Bu yıllarda Âzerî
Edebiyatı, Türkiye’ye paralel olarak gelişirken iki ayrı temayülün daha
etkisi altındadır: İslâmcılık cereyanı ve sosyal cereyanlar. Yirminci
yüzyılın ilk çeyreği bu cereyanların temsilcilerini yetiştirirken, Molla
Nasreddinciler adlı bir edebî ekol de bu üçünün senteziyle en doğru
yolu seçmiş görünür. Ö. F. Numanzâde ve C. Mehmedguluzâde’den başka
Sabir, Ali Nazmi, Aligulu Gamkusar da bu gruptandır.<br /> <br /> Romantik temâyülün öncüleri olarak ise Ahmed Cevad ile Memmed Hâdi’yi görürüz.<br /> <br />
Ülkenin Sovyet idaresine geçmesiyle, 1920’den önce olgun eserler vermiş
sanatçılar, bu dönemde ya susup bir kenara çekilmeyi ya da devre ayak
uydurmayı tercih ederler. Bu dönemde mevzular, genellikle 1917 ihtilâli
öncesi ve hemen sonrasındaki Âzerbaycan hayatını içine alır. Eserlerde
epik hususiyetler ağır basar.<br /> <br /> Yusuf Vezir Çemenzeminli, Memmed
Sait Ordubadi, Mirza İbrâhimof, Mir Celâl, Mehdi Hüseyin, Enver
Memmedhanlı, bu dönemde olgun eserler veren isimlerdir.<br /> <br /> Mikâyıl
Rızaguluzâde, Osman Sarıvelli, Süleyman Rüstem, Samed Vurgun, Mehdi
Seyidzâde, Memmed Rahim, Resul Rıza Sovyet devri Âzerî şiirinin
öncüleridir. Onu Cafer Handan, Mirvarid Dilbazi, Nigâr Refibeyli,
Elekber Ziyatay, Enver Elifbeyli ve Ehmed Cemil’in oluşturduğu ikinci
kuşak takip eder.<br /> <br /> Bu dönemin ilk şâirlerinde İkinci Dünya
Savaşının tesiriyle sosyal ve siyasî konular ağır basarken, sonrakilerde
sosyal hayat, millî ve insanî problemler işlenmiştir.<br /> <br /> Bunların
dışında Eliağa Vâhid, Nebî Hazrî ve özellikle günümüz Âzerî şiirinin en
tanınmış şâiri olan Bahtiyar Vahapzâde’yi ayrıca ele almak gerekir.<br /> <br />
Yirminci asırda Güney Âzerbaycan’daki edebiyatın iki büyük isminden
Habib Sahir ve özellikle Seyid Hüseyn Şehriyar, sadece Âzerbaycan’ın
değil, yakın dönem Türk dünyasının da en büyük şâirlerindendir.</span></span>Kum Tanesihttp://www.blogger.com/profile/12128250103722724703noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-2778535361421553614.post-22767152198384188492013-04-21T15:43:00.003-07:002013-04-21T15:43:22.936-07:00<div class="aboveUnitContent">
<div class="userContentWrapper">
<div class="_wk">
<span class="userContent"><div class="text_exposed_root text_exposed" id="id_51746a75892407575448874">
17.YÜZYILDA OSMANLI DONANMASI<br /> Donanmanın Yelkenliye Çevrilmek İstenmesi<br />
Bu on yedinci yüzyıldaki deniz başarısızlıklarının sebeplerinden
birinin kürekli gemilerle harp edilmesi olduğu fikrinin kabul olunması
donanmada ona göre bir yenilik yapılmasına sebep oldu: Eski denizciler,
kalyonlar aleyhinde bulunup donanmadan ön safın bunlara bırakılmasını
istemedikleri halde Garp ocakları (Cezayir, Tunus, Trablusgarp)
denizcileri düşmanla mütemadi çarpışma îcabı olarak yelkenli gemi <span class="text_exposed_show">kullanmayı Osmanlılardan evvel tatbike başlamışlardı.<br /> <br />
Girit muharebesi başlayıncaya kadar Osmanlı donanması ile
denizcilerinin zaafı bariz olarak bilinmiyordu; bu muharebe Girit
adasına sahip olan Venediklilerin denizcilik bakımından üstün ve Osmanlı
gemiciliğinin de âciz durumlarını gösterdi; Garp ocaklarının yardımları
olmasa Osmanlı donanması için daha elim neticeler meydana gelebilirdi.<br /> <br />
1058 H.-1648 M. senesinde sadrâzam Sofu Mehmet Paşa'nın sadaretinde
Venediklilerin ağır basması üzerine Osmanlı hükümeti de kalyona karşı
kalyonla muharebe etmek usulünü kabul edip derhal kalyon yapılmasına
başlandı ve bu suretle bir müddet için Osmanlı donanmasında kalyon ön
safa geçti; fakat buna karşı yelkenci ve diğer mahir mürettebat
bulunmadığı için hemen iyi bir netice almak imkânı yoktu. 1066 H.-1656
M.'da Kenan Paşa kumandasıyla Akdeniz'e çıkmak isteyen donanma da kırk
kadırga, otuz kalyon ve on mavna vardı; donanmanın ön kısmında kalyon,
arkasında mavna ve en geride de kadırgalar bulunuyordu.<br /> <br /> Kalyon
yapma usulü Fazıl Ahmet Paşa'nın sadareti zamanına kadar devam etti;
fakat Kenan Paşa'nın boğazda Venediklilere karşı pek fena mağlûp olması
kalyon aleyhtarlarına cesaret verdi ve nihayet kalyonculuk ikinci
dereceye indirilerek çekdiri yine ön safa alındı. Bununla beraber hal ve
vaziyet yelkenli gemilerin üstünlüğünü iyice meydana koyduğu için
Merzifonlu Kara Mustafa Paşa sadaretinde ve 1093 H. - 1682 M.'de tekrar
yelkenli gemiciliğe dönüldü ve artık bundan sonra kalyon ve kalyon
türünden gemiler yaptırılarak çekdiri donanma aşamalı surette
terkedildi.<br /> <br /> Bu yenilik üzerine mahir gemiciler yetiştirilip bu
asır sonlarında Amcazade ve Mezomorto Hüseyin Paşalar tarafından
Venediklilere ilk darbe vurularak Sakız adası geri alındı. (1695) Ve
bundan sonraki deniz ıslahatı ile Osmanlı donanması Akdeniz'de
Venediklilere karşı üstünlüğü elde etti.<br /> <br /> <br /> <br /> Osmanlı Donanmasının Çıkışı <br />
Osmanlı donanması, İstanbul'dan çıkan donanma ve kaptan paşa
eyaletindeki sancaklarla bazı eyâlet ve adalardan çıkan bey gemileri,
Mısır donanması ve bir de Garp ocakları donanması olarak dört kısımda
İstanbul'da kaptan paşa kumandasında olarak hazırlanan donanma haliçten
çıktıktan sonra evvela Beşiktaş önüne gelip bir iki gün sonra
Yedikule'ye gider ve orada askeri yerleştirir ve oradan Akdeniz'e
hareket ederdi. Boğazdan çıkıldıktan sonra daha evvelden donanmaya
iltihakları emrolunan bey gemileri ile Garb ocakları gemileri gelip
muayyen yerde kaptan paşa ile buluşurlardı. Kaptan paşa maiyyetinde olan
on dört sancak beyinden her birinin bir kadırgası vardı. On yedinci
yüzyılda 1030 H.-1621 M.'de İstanbul'daki donanmadan başka Akdenizde
altı donanma bölgesi şunlardı: <br /> 1- Rodos beyi ile Kiklad adalarından
Milos ve Santurin adaları gemileri, Sığacık (Sakız adasının karşısında
Anadolu sahilinde) ve Menteşe (Muğla) sancak beyinin kadırgaları ki
toplamı yedidir. 2- Sakız sancak beyinin yedi kadırgası 3- Kıbrıs
beylerbeyi kadırgası ile Magosa (Famagosta) Baf, Tuzla, Limasol, Girine
(Girinyo) beylerinin altı kadırgası 4- Mora kısmı olup Mora sancak
beyinin iki gemisi ile Mizistra, İnebahtı, Santa Mavra (Ayamavra) ve
diğer altı kadırga ki mecmuu on bir kadırgadır. 5- Mısır donanması olup
beylerbeyi ve Dimyat beyinin gemileriyle diğer altı kadırga 6- Akdenizin
adalar ve sahil kısımları yani Midilli sancak beyi ile Çanakkale,
Limni, Kavala, Selanik, Ağrıboz, Andros, Şira, Naksos (Nakşa) ve Parüs
adaları beylerinin gemileri ki bütün bu Akdeniz filosu mevcudu -Garp
ocakları hariç olarak- kırk ikiyi bulmakta idi.<br /> <br /> <br /> <br /> Donanmanın Akdeniz'de Harp Nizamı Üzere Hareketi <br />
Osmanlı donanması boğazdan çıkarken kırmızı yelkenli kaptan paşa
kadırgası (baştarde) ortada bulunup diğer gemiler etrafında olarak harp
nizamı üzere yürürler; bu donanmanın üç mil ilerisinde karakol
kaliteleri gidip gördüklerini donanmaya haber verirlerdi. Bu donanmanın
gerisinde büyük karakol olarak on kadırga ile tersane kethüdası yürür
bunlar fener yakarak güçsüz düşen gemileri ve fırtınadan yelkenleri
yırtılıp sereni kırılan gemileri yedeğe alarak yardım ederlerdi. Bu
donanmanın hareketinden bir saat sonra kaptan paşa eyâletine bağlı iki
bey gemisi hareket eder; ve askerin döküntüsü varsa onları toplardı.
Kadırgaların, kalyona karşı hücum etmesi tehlikeli olduğundan önce top
ile kalyonun dümen ve direği kırıldıktan sonra hücum edilirdi. Muharebe
esnasında derya beyleri gemileri ileride bulunup kaptan paşa gemisi
geride durur ve önden iki ve geriden üç gemi ile muhafaza edilirdi.
Kaptan paşa kendi baştardesinden ayrılmayarak ağalarını askeri
cesaretlendirmek için gönderir, muharebe esnasında kürek çekmekte
istihdam edilen forsalar yani Hıristiyan esirlerin fenalık yapmaları
ihtimali olduğundan bunların arasına Türk kürekçileri de konurdu.</span></div>
</span></div>
</div>
</div>
<div class="photoUnit clearfix">
<div class="_53s uiScaledThumb photo photoWidth1" data-ft="{"tn":"E"}" data-gt="{"fbid":"629128373769665"}">
<a class="_6i9" href="https://www.facebook.com/photo.php?fbid=629128373769665&set=a.606904232658746.1073741827.606894889326347&type=1&relevant_count=1" rel="theater"><div class="uiScaledImageContainer photoWrap">
<img alt="Fotoğraf: 17.YÜZYILDA OSMANLI DONANMASI
Donanmanın Yelkenliye Çevrilmek İstenmesi
Bu on yedinci yüzyıldaki deniz başarısızlıklarının sebeplerinden birinin kürekli gemilerle harp edilmesi olduğu fikrinin kabul olunması donanmada ona göre bir yenilik yapılmasına sebep oldu: Eski denizciler, kalyonlar aleyhinde bulunup donanmadan ön safın bunlara bırakılmasını istemedikleri halde Garp ocakları (Cezayir, Tunus, Trablusgarp) denizcileri düşmanla mütemadi çarpışma îcabı olarak yelkenli gemi kullanmayı Osmanlılardan evvel tatbike başlamışlardı.
Girit muharebesi başlayıncaya kadar Osmanlı donanması ile denizcilerinin zaafı bariz olarak bilinmiyordu; bu muharebe Girit adasına sahip olan Venediklilerin denizcilik bakımından üstün ve Osmanlı gemiciliğinin de âciz durumlarını gösterdi; Garp ocaklarının yardımları olmasa Osmanlı donanması için daha elim neticeler meydana gelebilirdi.
1058 H.-1648 M. senesinde sadrâzam Sofu Mehmet Paşa'nın sadaretinde Venediklilerin ağır basması üzerine Osmanlı hükümeti de kalyona karşı kalyonla muharebe etmek usulünü kabul edip derhal kalyon yapılmasına başlandı ve bu suretle bir müddet için Osmanlı donanmasında kalyon ön safa geçti; fakat buna karşı yelkenci ve diğer mahir mürettebat bulunmadığı için hemen iyi bir netice almak imkânı yoktu. 1066 H.-1656 M.'da Kenan Paşa kumandasıyla Akdeniz'e çıkmak isteyen donanma da kırk kadırga, otuz kalyon ve on mavna vardı; donanmanın ön kısmında kalyon, arkasında mavna ve en geride de kadırgalar bulunuyordu.
Kalyon yapma usulü Fazıl Ahmet Paşa'nın sadareti zamanına kadar devam etti; fakat Kenan Paşa'nın boğazda Venediklilere karşı pek fena mağlûp olması kalyon aleyhtarlarına cesaret verdi ve nihayet kalyonculuk ikinci dereceye indirilerek çekdiri yine ön safa alındı. Bununla beraber hal ve vaziyet yelkenli gemilerin üstünlüğünü iyice meydana koyduğu için Merzifonlu Kara Mustafa Paşa sadaretinde ve 1093 H. - 1682 M.'de tekrar yelkenli gemiciliğe dönüldü ve artık bundan sonra kalyon ve kalyon türünden gemiler yaptırılarak çekdiri donanma aşamalı surette terkedildi.
Bu yenilik üzerine mahir gemiciler yetiştirilip bu asır sonlarında Amcazade ve Mezomorto Hüseyin Paşalar tarafından Venediklilere ilk darbe vurularak Sakız adası geri alındı. (1695) Ve bundan sonraki deniz ıslahatı ile Osmanlı donanması Akdeniz'de Venediklilere karşı üstünlüğü elde etti.
Osmanlı Donanmasının Çıkışı
Osmanlı donanması, İstanbul'dan çıkan donanma ve kaptan paşa eyaletindeki sancaklarla bazı eyâlet ve adalardan çıkan bey gemileri, Mısır donanması ve bir de Garp ocakları donanması olarak dört kısımda İstanbul'da kaptan paşa kumandasında olarak hazırlanan donanma haliçten çıktıktan sonra evvela Beşiktaş önüne gelip bir iki gün sonra Yedikule'ye gider ve orada askeri yerleştirir ve oradan Akdeniz'e hareket ederdi. Boğazdan çıkıldıktan sonra daha evvelden donanmaya iltihakları emrolunan bey gemileri ile Garb ocakları gemileri gelip muayyen yerde kaptan paşa ile buluşurlardı. Kaptan paşa maiyyetinde olan on dört sancak beyinden her birinin bir kadırgası vardı. On yedinci yüzyılda 1030 H.-1621 M.'de İstanbul'daki donanmadan başka Akdenizde altı donanma bölgesi şunlardı:
1- Rodos beyi ile Kiklad adalarından Milos ve Santurin adaları gemileri, Sığacık (Sakız adasının karşısında Anadolu sahilinde) ve Menteşe (Muğla) sancak beyinin kadırgaları ki toplamı yedidir. 2- Sakız sancak beyinin yedi kadırgası 3- Kıbrıs beylerbeyi kadırgası ile Magosa (Famagosta) Baf, Tuzla, Limasol, Girine (Girinyo) beylerinin altı kadırgası 4- Mora kısmı olup Mora sancak beyinin iki gemisi ile Mizistra, İnebahtı, Santa Mavra (Ayamavra) ve diğer altı kadırga ki mecmuu on bir kadırgadır. 5- Mısır donanması olup beylerbeyi ve Dimyat beyinin gemileriyle diğer altı kadırga 6- Akdenizin adalar ve sahil kısımları yani Midilli sancak beyi ile Çanakkale, Limni, Kavala, Selanik, Ağrıboz, Andros, Şira, Naksos (Nakşa) ve Parüs adaları beylerinin gemileri ki bütün bu Akdeniz filosu mevcudu -Garp ocakları hariç olarak- kırk ikiyi bulmakta idi.
Donanmanın Akdeniz'de Harp Nizamı Üzere Hareketi
Osmanlı donanması boğazdan çıkarken kırmızı yelkenli kaptan paşa kadırgası (baştarde) ortada bulunup diğer gemiler etrafında olarak harp nizamı üzere yürürler; bu donanmanın üç mil ilerisinde karakol kaliteleri gidip gördüklerini donanmaya haber verirlerdi. Bu donanmanın gerisinde büyük karakol olarak on kadırga ile tersane kethüdası yürür bunlar fener yakarak güçsüz düşen gemileri ve fırtınadan yelkenleri yırtılıp sereni kırılan gemileri yedeğe alarak yardım ederlerdi. Bu donanmanın hareketinden bir saat sonra kaptan paşa eyâletine bağlı iki bey gemisi hareket eder; ve askerin döküntüsü varsa onları toplardı. Kadırgaların, kalyona karşı hücum etmesi tehlikeli olduğundan önce top ile kalyonun dümen ve direği kırıldıktan sonra hücum edilirdi. Muharebe esnasında derya beyleri gemileri ileride bulunup kaptan paşa gemisi geride durur ve önden iki ve geriden üç gemi ile muhafaza edilirdi. Kaptan paşa kendi baştardesinden ayrılmayarak ağalarını askeri cesaretlendirmek için gönderir, muharebe esnasında kürek çekmekte istihdam edilen forsalar yani Hıristiyan esirlerin fenalık yapmaları ihtimali olduğundan bunların arasına Türk kürekçileri de konurdu." class="scaledImageFitWidth img" height="520" src="https://fbcdn-sphotos-f-a.akamaihd.net/hphotos-ak-ash3/525380_629128373769665_1235344422_n.jpg" style="top: 0px;" width="843" /></div>
</a></div>
</div>
Kum Tanesihttp://www.blogger.com/profile/12128250103722724703noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-2778535361421553614.post-69001819771666719392013-04-21T15:41:00.003-07:002013-04-21T15:41:53.965-07:00<span class="userContent" data-ft="{"tn":"K"}">Hıdırellez<br />
Hıdırellez Bayramı (Hıdrellez), Türk dünyasında kutlanan mevsimlik
bayramlardan biridir. Ruz-ı Hızır (Hızır günü) olarak adlandırılan
Hıdrellez günü, Hızır ve İlyas’ın yer yüzünde buluştukları gün olduğu
sayılarak kutlanmaktadır.<br /> <br /> İslam coğrafyasına bakıldığında Hıdrellez gününün yoğunlukla Türkiye'de kutlanıldığı görülmektedir.<br /> <br /> Hıdırellez günü, Gregoryen takvimi (Miladi takvimi)ne g<span class="text_exposed_show">öre 6 Mayıs, eskiden kullanılan Rumi takvim olarak da bilinen Jülyen takvimine göre 23 Nisan günü olmaktadır.<br /> <br />
6 Mayıs’tan 8 Kasım’a kadar olan süre Hızır Günleri adıyla yaz
mevsimini, 8 Kasım’dan 6 Mayıs’a kadar olan süre ise Kasım Günleri
adıyla kış mevsimini oluşturmaktadır. Bu yüzden 6 Mayıs günü kış
mevsiminin bitip sıcak yaz günlerinin başladığını gösteriyor .<br /> <br /> Hıdrellez’in Anlamı:<br /> <br />
Hızır – nebi inancının dışında Hıdrellez geleneği ile ilgili olarak
yaygın olan kanaat Hızır ile İlyas’ın bir araya geldiği günün hatırasına
tören yapılmasıdır.5 Hıdrellez günü genellikle 6 Mayıs’ta
kutlanmaktadır. Bazı yörelerde 5 Mayıs bayram günü, 6 Mayıs Hıdırellez
günü olarak kabul edilmekte ve ona göre törenler düzenlenmektedir.
Hıdırellez günü ( Ruz-i Hızır ) halk takviminde yazın başlangıç günü
olarak kabul edilmektedir. Türkler’deki halk takvimine göre bir yıl iki
ana bölüme ayrılmaktadır. Hıdırellez gününden (6 Mayıs) 8 Kasım’a kadar
süren devre 186 gün olup Hızır günleri adıyla anılmaktadır. Bu dönem
genellikle yaz mevsimine tekabül etmektedir. 8 Kasım’dan 6 Mayıs’a kadar
süren ikinci devre kış devresi olup Kasım günleri olarak
adlandırılmakta ve 179 gün sürmektedir.6<br /> Bu 6 Mayıs bahar bayramı
Hıristiyanlıktan önce de putperestlerin bayramı olarak kutlanırdı. Eski
Türkler zamanından kalma bir kutsal gündür. Hıristiyanlıktan sonra bunun
terk edilmesine uğraşılmışsa da halk öteki putperest bayramlarını
bırakmış fakat bunu bırakmamış, nihayet Hıristiyanlık tarafından da
resmi bayram olarak tanınmıştır. Yalnız onlarca “Saint Georges” “Aya
Yorgi” adı verilmiştir ki bu, sonraları aziz olarak kabul edilen bir
kimsedir. İşte bugün, sonraları müslümanlar tarafından da yukarıda
söylenen inanışla bir dini gün gibi kabul edilmiş, Hızır ve İlyas
sözcükleri söylene söylene halk ağzında “Hıdrellez” biçimini almıştır. 7<br />
Hızır, bazı İslam bilginlerine göre peygamber olup, asıl adı
“Elyasa”dır. Bazı bilginler ise Hz. Hızır’ın veli veya melek olduğunu
iddia etmişlerdir. Rivayete göre Hz. Hızır ile Hz. İlyas, “ab-ı hayat”
içmişler ve ölümsüzlüğe kavuşmuşlardır. Bu iki arkadaş ab-ı hayatı
içtikten sonra; Hızır karadakilerin, İlyas ise denizdekilerin yardımcısı
olmuştur. Hızır ile İlyas 6 Mayıs tarihinde buluşurlarmış. Bu buluşma
ile birlikte dünya da yeşilliklere bürünürmüş.8<br /> Hıdırellez inancı
Türkler’deki bahar bayramı geleneği ile doğrudan ilgilidir. Diğer yandan
Türk inançlarında, Türk destan ve efsanelerinde görüldüğü kadarıyla
“Boz Atlı Hızır” inancı eski Türk inançlarından “Boz-atlı yol Tengrisi”
yani “yol iyesi” ile izah edilebilir.9 Bu eski Türk inancı, İslamiyetin
kabulünden sonra “Hızır Nebi” veya “Hızır-İlyas ( Hıdırellez ) inancı
olarak karşımıza çıkmaktadır. Halk arasında Hızır’dan beklenen şeyler
ise darda kalanlara, sıkıntıda olanlara yardım etmesi, insanlara
bolluk-bereket bahşetmesi gibi hususlardır. Türkler’deki bazı deyim veya
atasözleri bunu güzel bir biçimde aksettirmektedir:<br /> Kul daralmayınca / sıkışmayınca Hızır yetişmez<br />
Türk dünyasında Hıdırellez etrafında oluşturulan gelenekler, inançlar,
törenler bir bakıma Sultan Nevruz ve diğer baharı karşılama gelenek ve
törenleri ile karıştırılmıştır. Daha açık bir ifade ile Türkler’deki
bahar törenleri bir veya bir kaç önemli gün üzerinde yoğunlaşmış ve
yapılan törenler o günün etrafında toplanmıştır. Bu bakımdan Nevruz,
Hıdırellez veya diğer bahar törenlerinin tamamını herhangi birinin
kutlanması sırasında görmek mümkündür.<br /> <br /> Atalar Kültü<br /> <br />
Eski Türk inanç sisteminde atalar kültü, aile ocağı ve ateş kültü
birbirleri ile sıkı sıkıya bağlıdır. Bu üçlü birbirlerinden pek
ayrılmazlar. Bilinen en eski devirlerden beri Türkler’in yaptıkları
törenlerde ata-ruhlarına tazim oldukça önemli bir yer tutmaktadır. Türk
dünyasında bununla ilgili olarak gerek Nevruz’da ve gerekse
Hıdırellez’de bayram günlerinin gayet neşeli, birbirlerine saygın
geçirilmesi zorunlu bir görev olarak kabul edilirdi. Çünkü ata
ruhlarının evin bacası etrafında çocuklarının bayramı nasıl
geçirdiklerini kontrol ettiklerine inanılmaktaydı. Bayram dolayısıyla
mezarlıkların ziyaret edilmesi bunun bir sonucudur. Ölmüş atalara
duyulan bu saygı onların hatıralarının yaşatılması hususu, Türkler’de
değişik adetlerin meydana gelmesine sebep olmuştur. Hıdırellez’le ilgili
olarak genellikle halkın bayram için gittikleri mahaller tamamen bu
inançla ilgilidir. Anadolu’nun her şehrinde bir Hıdırlık mevkii vardır.
Başta Hıdırlık mevkii olmak üzere bugün Anadolu’nun çeşitli bölgelerinde
tesbit edilen evliya inancının kaynağı doğrudan Türkler’deki bu atalar
kültü ile ilgilidir.<br /> <br /> Ateş Kültü<br /> <br /> Hıdrellez’de görülen
en yaygın adetlerden birisi Türkler’deki ateş kültü ile ilgilidir. Eski
Türk inanç sisteminin belli başlı kütlerinden birisi de ateş kültüdür.
Türkler’de dünyanın yaratılışı, bahar ve ateş arasında bir bağ kurulur.
Ateşin yeryüzünde güneşin temsilcisi olduğu kanaati de yaygındır.
Tanrının bir armağanı olarak kabul edilen ateşe atfedilen bu
kutsiyetinden dolayı gerek eski Türk topluluklarında, gerekse günümüz
Türk topluluklarında ateşe tükürmek, ateşe küfretmek, ateşi su ile
söndürmek, ateşle oynamak kesinlikle yasaktır.<br /> Ateşin devamlı
yanması ve ocağın tütmesi için “kor”lar kül içinde saklanır.10 Ateşin,
kötülükleri, hastalıkları kovduğuna yok ettiğine de inanılırdı.<br />
Hıdrellez, Hıdır Nebi törenlerinde de sık sık bahsedildiği gibi Türkler
arasında günümüzde de hayli yaygın olan ateş üzerinden atlama geleneği
doğrudan doğruya ateş kültü ile ilgili olup, kötülüklerden temizlenmek
gayesiyle yapılmaktadır.11 Hastaların alazlanması, tütsü yakılması,
kurşun dökülmesi, üzerlik yakılması hastalıkları kovmak için yapılan
adetlerdendir. <br /> <br /> Su Kültü<br /> <br /> Eski Türk inancına göre
her dağın, her pınarın göl ve ırmakların, ağaç ve kaynakların “izi” (
sahipleri ) vardır.12 Hıdrellez, Hıdır-nebi ve Nevruz’da su üzerinden
atlama, birbirlerinin üzerine su serpme, Nevruz’da soğuk su ile yıkanma,
yeni-gün suyu ile el yüz yıkama, hayvanları sulama, su dolu – ana
motifi bu eski Türk inancının devamlılığını göstermektedir. Hıdrellez’de
genellikle yakın bir pınardan getirilen suyu içme, bununla el yüz
yıkama, suya bakma, bu su ile kap-kacak ve diğer eşyaların yıkanması
gelenekleri yerine getirilmektedir.<br /> <br /> Hıdrellez Kutlamaları<br /> <br />
Hıdrellez Anadolu’da “Hıdrellez”, Dobruca’ya yerleşmiş bulunan Kırım
Türkleri arasında “Tepreş”, Makedonya’da “Ederlez, Edirlez, Hıdırles”
gibi adlarla bilinmektedir.<br /> Gerek Anadolu’da ve gerekse Anadolu
dışındaki Türk topluluklarında Hıdrellez’in yaklaşması ile çeşitli
hazırlıklar yapılmaktadır. Evler baştan başa silinmekte, ev eşyaları,
mutfak eşyaları, üst-baş baştanbaşa temizlenmektedir. Bu çabalar Hızır
Aleyhisselam’ın eve uğramasını sağlamak için yapılmaktadır. O gün için
aile reisi ev halkına yeni elbiseler, ayakkabılar almayı zorunluluk
olarak hissetmektedir. Diğer yandan Hıdrellez günü kuzu veya oğlak
kesilmesi, çeşitli yemeklerin hazırlanması, bu arada birçok yiyeceğin
hazırlanması tamamlanır. Hıdırellez’i bazı yerlerde bir gün öncesinden
oruç tutarak da karşılayan insanlarımız bulunmaktadır.<br /> Bütün
hazırlıklar bittikten sonra en yakın bol ağaçlı, pınarı olan, mesire
yerlerine giden halk, Hıdrellez günü çeşitli oyunlar, eğlenceler ile o
günü mutlu bir şekilde geçirmeye çalışırlar.<br /> Hıdrellez
kutlamalarının yapıldığı yerler genellikle günün anlamına uygun sulak,
yeşillik bölgelerdir. Geleneğe uygun olarak Anadolu’nun birçok
bölgesinde “Hıdırlık” denilen mesire yerleri mevcuttur. Bu bölgelerde
mezarlık, yatır vb. gibi çevre halkınca mukaddes kabul edilen, adak
adanan veya bez, çaput bağlamak gibi bazı geleneklerin sergilendiği
mahaller de görülmektedir. Adıyaman’da Karadağ eteklerindeki Nakıplar
Havuzu, Afyonkarahisar’da Hıdırlık, Beşparmak-altı, Taşpınar, Çorum’da
Hıdırlık, Amasya’da Pirler Parkı, Priştine çevresinde Karabaş Baba
türbesi, Kuruşaya, Prizren bağlarındaki Toçilla çeşmesi, Dobruca’da
Murfatlar, Azaplar Ovası, Tatlıcak Köprüsü, Acemler Bayırı Hıdrellez
törenlerinin yapıldığı mahallerdir.<br /> Hıdrellez kutlamalarında bazı
gelenekler mutlaka yerine getirmektedir. Halk arasında bu geleneklerle
ilgili olarak birtakım inançlar oluşmuştur.<br /> Bunlardan ilk sırayı
sağlıkla ilgili dilekler alır. Genellikle Hıdrellez suyu ile evin,
kap-kacak eşyanın, yıkanması sağlıkla ilgilidir. İnanca göre bunu yerine
getiren kişi bütün yıl boyunca sivilce vb. gibi rahatsızlıklarla
karşılaşmaz. Hıdrellez günü birtakım bahar çiçeklerinin toplanarak,
kaynatılıp içilmesi; kırlardan toplanan yenilebilir otların çörek veya
buna benzer yiyeceklerde kullanılması tamamen şifa inancı ile ilgilidir.<br />
Hıdrellez’de hasırların yakılması, yakılan ateş üzerinden sağlık,
sıhhat dilenerek üç defa atlanması da gene sağlıkla, şifa dileği ile
ilgili bir gelenektir. Hıdrellez gecesi Hızır’ın yeryüzünde gezindiği ve
dokunduğu yerlere bereket saçacağına dair olan halk inancı sonucu
birtakım geleneklerin sergilenmesine vesile teşkil etmektedir. Mesela
yiyecek ve içecek kapları ile zahire ambarlarının kapakları açık
bırakılır. Cüzdan veya para keselerinin ağızları kapatılmaz.<br /> Eskiden
kurbanlar tığlanır, ziyafetler ve akşamına Aynü’l cemler yapılırmış.
Hızır’ın şifa ve sağlığa kavuşturucu vasfına dair inanışlar vardır. Bu
konudaki yaygın adetlerden biri, Hıdrellez’de kuzu eti, yahut kuzu
etiyle pişi yemek yemektir. Çünkü Hıdrellez günü bütün canlıların,
bitkilerin ağaçların yepyeni bir hayata kavuşacağı, dolayısıyla Hızır’ın
gezdiği, ayağını bastığı yerlerde yayılan kuzuların etinin, insanlara
şifa, sağlık ve canlılık bahşedeceği söz konusudur.13<br /> Hıdrellez’de
uygulanan en önemli tören şüphesiz “niyet oyunudur”. Genç kızların
talihlerini açmak, kısmetlerini belirlemek için uygulanmaktadır. Bu oyun
genellikle Hıdrellez’de, Nevruz’da ve uzun kış gecelerinde sıkça
oynanmaktadır. Bu oyun Anadolu’nun çeşitli bölgelerinde değişik isimler
almaktadır.<br /> <br /> Hıdrellezle İlgili Diğer İnançlar<br /> <br /> Hıdrellez’de tamamen inançtan kaynaklanan, yapılması uygun veya uygun olmayan davranışları belirtmek gerekir.<br />
Hıdrellez gece ibadetle geçirilir. Ertesi gün temiz giyimli olarak
dolaşmak gerekir. Evde genel temizlik yapılır. Çeşitli yiyecekler
hazırlanır. Hıdrellez günü için, yumurta kaynatılır. Ağzı açık bükme,
katmer, börek, irmik helvası vb. gibi yemekler hazırlanır.<br /> Hıdrellez sahabı erken kalkmak uğurlu kabul edilir.<br />
Sabahleyin dua edilmesi, dilek ve temennilerde bulunulması, toplu
olarak ailece yemek yenilmesi, Kuran kıraatı, sabah namazından önce
kabir ziyareti yapılması gereken adetler olarak görülmektedir.<br /> Ellere ve ayaklara kına yakılır. ( kadınlar )<br />
Akarsuya, dilekler bir kağıda yazılarak bırakılır. Mesela İzmir ve
çevresinde dilek kağıtları Hıdrellez sabahı denize bırakılmaktadır.<br /> Nişanlı çiftler arasında karşılıklı hediyeler gönderilir.<br /> Hıdrellez günü evler ilaçlanmaz. Nasip süpürülür inancı ile bazı bölgeler de evler süpürülmez.<br />
Kuru baklagiller bir torba içinde bahçede ağaçlara asılır. Hıdır
Baba’nın kamçısıyla bunlara dokunması ve bereket getirmesi dileği
tutulur. Buna benzer biçimde ev, araba, çocuk ziynet eşyası resimleri de
yapılarak bahçeye muhtelif yerlere asılır.<br /> Evde kalma tehlikesiyle karşı karşıya genç kızların başları üzerinde Hıdrellez günü yeni kullanılmamış kilit açılır.<br /> Hıdrellez günü, açların doyurulması, dargınların barıştırılması, üzüntülü olanların sevindirilmesine çalışılır.<br /> Hıdrellez’de içki içilmez, kumar oynanmaz.<br /> Yoğurt çalınır. Ancak maya kullanılmaz. Yoğurdun tutması halinde eve Hıdır’ın uğradığına inanılır.<br /> Hıdrellez günü kırlara gidildiğinde Hıdrellez azığını çalma adeti yaygındır.<br /> Evin pencere ve kapıları kapatılmaz.<br /> Hıdrellez’de yapılmamasına çalışılan işleri ise şöyle sıralayabiliriz:<br /> Hıdrellez günü sabah erkenden kalkmayan kişinin işleri ters gider. Geç kalkmak kusur addedilir.<br />
Hıdrellez’de salıncakta sallanmayanın o yıl çeşitli rahatsızlıklarla
karşılaşabileceğine inanılır. Salıncakta sallanma bir bakıma ateş
üzerinden atlama şeklinde o yıl için sağlık ve sıhhat dileği geleneği
ile aynıdır. Hastalıkların, dertlerin sallanma sırasında döküleceğine
inanılır.<br /> Hıdrellez günü çamaşır yıkanmaz. Yünlü giyecekler güneşe çıkarılır.<br /> Hıdrellez günü un elenmez ve ekmek yapılmaz.<br /> Yeşil ot, dal veya çimen koparılmaz.<br /> Çiçek toplanmaz.<br /> Bağ ve bahçelerde çalışılmaz, tarlaya gidilmez.<br /> Hıdrellez günü akşama kadar un kabına veya hamur tahtasına el sürülmez.<br /> Eve kuru çalı-çırpı götürülmez.<br /> <br /> KÖKENİ<br /> <br />
Hızır ve Hıdırellezin kökeni hakkında çeşitli fikirler ortaya
atılmıştır. Bunlardan bazıları Hıdrellezin Mezopotamya ile Anadolu
kültürlerine ait olduğu; bazıları ise İslamiyet öncesi Orta Asya Türk
kültür ve inançlarına ait olduğu yolundadır. Hıdrellez Bayramı’nı ve
Hızır düşünüşünü tek bir kültüre mal etmek olanaksızdır. İlk çağlardan
itibaren Mezopotamya, Anadolu, İran, Balkanlar ve hatta bütün Doğu
Akdeniz ülkelerinde bahar ya da yazın gelişiyle belli başlı doğasal
döngüler için sevinç duyulduğu görülmektedir.hıdrellez 5 mayıstan 8
mayısa kadar olan süreçte kullanılır...<br /> <br /> HIZIR<br /> <br /> Hızır;
yaşam suyu (ab-ı hayat) içerek ölümsüzlüğe ulaşmış; özellikle de
baharda aramızda dolanarak, bolluk ve sağlık dağıtır. Hızır bir kişiye
verilen addan çok aslında bir doğasal durumu, baharla vücut bulan
yaşamın tazelenmesini imgeler. Türkiye'de Hızır’a atfedilen özelliklerin
bazıları:<br /> <br /> * Kalbi temiz, Allah'a inanan insanlara yardım eder.<br /> * Uğradığı yerlere bolluk, bereket, zenginlik sunar.<br /> * Dertlilere derman, hastalara şifa verir.<br /> * Bitkilerin yeşermesini, hayvanların üremesini, insanların kuvvetlenmesini sağlar.<br /> * İnsanların şanslarının açılmasına yardım eder.<br /> * Uğur ve kısmet sembolüdür.<br /> * Mucize ve keramet sahibidir.<br /> <br /> Türkiye'de Hıdrellez Bayramı 6 Mayıs (5 Mayıs Gecesi) tarihinde kutlanır.<br /> <br /> Hızır Nebi İnancı<br /> <br />
Hızır inancı Türkler’de doğrudan doğruya baharın gelmesi merasimi ile
ilgili bir inançtır. Bu hususta oldukça geniş bir araştırma yapan Mirali
Seyidoğlu / Seyidov, yazın gelmesinin ister konar-göçer olsun, ister
çiftçilikle uğraşsın bütün Türk toplulukları için bir hayat meselesi
olduğunu belirterek havanın, toprağın ısınmasının mühim bir olay
olduğunu ifade etmektedir. Ona göre o yılın bereketli olabilmesi için
özellikle iki hususun Türklerce efsunlanması gerekmektedir. Bu iki unsur
hava ve sudur.4 İşte bu sebeple çeşitli Türk toplulukları yazı önce
karşılamak için çeşitli törenler yapmaktadırlar. Böylece ağaçların,
bitkilerin, çiçeklerin yeşermesi, hayvanların kuzulaması, tabiatın
canlanması, yeni bir hayatın başlaması mümkün olabilecektir. Bütün
bunlara can verecek ise sıcaklıktır. Anadolu’da Hıdır / Hızır Nebi günü
genelllikle Zemheri’nin 27’si ile Şubat / Gücük ayının 3’üne kadar olan
günler arasında kabul edilir.<br /> <br /> KUTLAMA MEKANI<br /> <br />
Hıdrellez kutlamaları genel olarak yeşillik, ağaçlık alanlarda, su
kenarlarında, bir türbe ya da yatırın yanında yapılmaktadır. Hıdrellezde
baharın taze bitkilerini ve taze kuzu eti ya da kuzu ciğeri yeme adeti
vardır. Baharın ilk kuzusu yenildiği zaman sağlık ve şifa bulunacağına
inanılır. Bugünde kırlardan çiçek veya ot toplayıp onları kaynattıktan
sonra suyu içilirse bütün hastalıklara iyi geleceğine, bu su ile kırk
gün yıkanılırsa gençleşip güzelleşileceğine inanılır.<br /> <br /> GECESİ<br /> <br />
Hıdrellez gecesi Hızır’ın uğradığı yerlere ve dokunduğu şeylere feyiz
ve bereket vereceği inancıyla çeşitli uygulamalar yapılır. Yiyecek
kaplarının, ambarların ve para keselerinin ağızları açık bırakılır. Ev,
bağ-bahçe, araba isteyen kimseler, Hıdrellez gecesi gül ağacının altına
istediklerinin küçük bir modelini yaparlarsa Hızır’ın kendilerine yardım
edeceğine inanırlar.Ve aynı zamanda dileklerini kırmızı kurdaleye
bağlayıp gül ağacına asarlar. Bir yıl boyunca dileklerinin yerine
gelmesini beklerler.Bazı kimselerde ateş yakıp,dilek dilerler.Ondan
sonra yaktıkları ateşin üstünden atlarlar.<br /> <br /> GELENEKLER<br /> <br /> Baht açma: Hıdrellezde baht açma törenleri de oldukça yaygın olarak uygulanan geleneklerimizdendir.<br /> <br /> * Bu törene İstanbul ve çevresinde “baht açma”,<br /> * Denizli ve çevresinde “bahtiyar”,<br /> * Yörük ve Türkmenlerde “mantıfar”, Balıkesir ve çevresinde “dağara yüzük atma”, Edirne ve çevresinde “niyet çıkarma”,<br /> * Erzurum’da “mani çekme” adı verilir.<br /> <br /> <br /> Kaynakça<br /> 1 Abdulhaluk Çay, Hıdırellez “Kültür Bayramı” Ankara, 1990<br /> 2 Gösterilen bu kaynakçalardan hariç şu kaynaklar da bulunmaktadır:<br /> Kerim Yund, “Türkiye’de Hıdırellez”, Türk Folklor Araştırmaları dergisi, c.6, nr.130, s.2139<br /> Meysun Erşangil, “Hıdırellez”, Folklor sayı, 13-15, Mayıs – Temmuz 1970, s.20.<br /> Murat Uraz, “Hıdırellez ve Hızır ile İlyas”, Türk Folklor Araştırmaları, sayı 346, (Mayıs 1978)<br /> 3 Ali Yakıcı, “Hıdırellez Geleneği’nin Türk Halk Şiiri’ne Yansıması”, milli Folklor 2 (10, 1991) s.21<br />
4 Mirali Seyidov, Azerbaycan Mifik Tefekkürünün Gaynagları, Bakü 1983,
s.130, Aynı yazar, “Türk Boylarında Hızır İnancı I”, Azerbaycan, sayı
239 (Mayıs 1982), s.10<br /> 5 Ahmet Yaşar Ocak, İslam-Türk İnançlarında Hızır Yahut Hızır-İlyas Kültü, Ankara 1985, s.136.<br />
6 Ahmet Yaşar Ocak, s.136; Ahmet S.İğciler, “Hıdırellez”, Çevren, Sayı
41 (Priştine, Mart 1984), s.66; Muhteşem Öksüzcü, “Yazın Başlangıcı
Hıdırellez”, Sümerbank, sayı 11 (5/1962)<br /> 7 Bedri Noyan, “Hıdırellez”, Ege Üniversitesi Türk Dili ve Edebiyatı Araştırma Dergisi, c.3, (1984), 129-139.<br />
8 Ahmet Turan, “Hıdırellez:Kültür ve Bahar Bayramı”, Milli Folklor, 6
Haziran 1990, 13-15 ss. (Doç, Dr. Ali Berat Alptekin, “Hıdırellez”,
Görgü Ansiklopedisi, s.124)<br /> 9 Abdülkadir İnan, Şamanizm, s.132-134, Yaşar Kalafat, Doğu Anadolu’da Eski Türk İnançlarının İzleri, Ankara 1990, s.40.<br /> 10 Mahmut Rişvanoğlu, Doğu Aşiretleri ve Emperyalizm, İstanbul 1978, s.168.<br />
11 Ateşten atlama geleneği ile ilgili olarak bkz. Mahmut Rişvanoğlu,
s.169; Isparta İl yıllığı 1967, Ankara 1968, s.108, Rahmiye Malcıoğlu,
“Bursa’da Hıdırellez”, TFA, sayı 222 (Şubat 1968), s.4635; Ali Rızza
Yalgın, “Uludağ Türkmen Etnografyası, 4)Yerleşmeler 5)Isı-Işık, TFA,
Sayı 10 (Mayıs 1950), s.152; Selim Sami İşçiler, “Tekirdağ’da
Hıdırellez”, TFA, Sayı:47 )Haziran 1953), s.747.<br /> 12 Abdulkadir İnan, Eski Türk Dini, s.204.<br />
13 Kemal Güngör, “Anadolu’da Hızır Geleneği ve Hıdırellez törenlerine
dair bir inceleme”, Türk Etnofrafya Dergisi, Sayı 1-2 (1956-1957), s.70.</span></span>Kum Tanesihttp://www.blogger.com/profile/12128250103722724703noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-2778535361421553614.post-59260185461287258162013-04-21T15:40:00.000-07:002013-04-21T15:40:05.036-07:00<span class="userContent" data-ft="{"tn":"K"}">Türk Evi<br /> Türk Evi'nin Tarihi Gelişimi, Tanıma ve Yayılma Alanları<br />
Son arkeolojik araştırmalar Orta Asya kültürlerinin M.Ö. 4000 yıllarına
kadar uzandığını ortaya koymaktadır. Türklere ait ilk bilgilerin ise
M.Ö. 3000 yıllarına ait olduğu antropolojik bulgularla kesinlik
kazanmıştır. Bu tarihten itibaren Asya’nın Çungarya bölgesinde tarih
sahnesine atılan Türkler Tanrı Dağları ile Altay Dağları ara<span class="text_exposed_show">sındaki
steplerden çıkarak Asya, Afrika ve Avrupa’nın üçte birini ele
geçirmişler, dünya siyasi tarihini yönlendiren büyük devlet ve
imparatorluklar kurarak günümüze kadar varlıklarını sürdürmüşlerdir.<br />
Tarihi serüvenine kısaca değinilen ve Anadolu’ya gelinceye kadar ciddi
bir kentleşme olgusuna sahip olmayan Türklerin ilk sağlıklı yerleşim
yerleri Anadolu da kurulmuştur. Daha sonra da Doğu Avrupa ve Balkanların
ele geçirilmesiyle Bulgaristan, Yugoslavya ve Yunanistan da benimsenmiş
ve kökleşmiştir.<br /> İşte bu araştırmada söze edilecek olan Türk Evi,
Osmanlı İmparatorluğu’nun kapladığı sınırlar içinde Anadolu ve Rumeli de
yerleşmiş, gelişmiş ve 600 yıl tutunmuş, kendi özellikleri ile egemen
olmuş bir ev tipidir.<br /> Türk Evi'nde Plan Tipleri<br /> Türk Evi esasta
bir katlıdır. Değişik faktörlerle kat adedi birden fazla olsa bile esas
kat daima tektir. Bu esas kat, birkaç katlı evlerde mutlaka en
yukarıdaki kattır.<br /> Kırsal kesimde, bahçe içinde ve serbest yerleşim
alanlarında tek katlı, şehir içinde, dar ve sıkışık alanlarda ise iki ve
üç katlıdır. Yaşama katı, hava, güneş ve manzaradan yararlanması için
son katta düzenlenmekte, zemin kat ise daha çok giriş avlusu ( Hayat ),
iş evi ( Bağdamı ) , kiler ( Mahzen ), ambar, samanlık, ahır olarak
değerlendirilmektedir.<br /> Bir çok evlerde zemin kat ile esas kat
arasında bir ara kat vardır ki kat merdiveninin ara sahanlığından
ulaşılan bu oda bir asma kat şeklinde olup tüm bina alanını kaplamaz.
Kat yüksekliği minimum ölçülerdedir. Isı yalıtımı bakımından yeterli
düzey sağlandığından kışlık oda olarak kullanılır.<br /> Geleneksel Türk
evinde çeşitli plan tipleri uygulanmıştır. İklim koşulları, yöresel
alışkanlık ve gelenekler, ekonomik koşullar ve yöresel mimarinin
etkilediği bu tipler şu kategorilerde toplanabilir:<br /> 1) Sofasız Plan Tipleri<br /> 2) Dış Sofalı Plan Tipleri<br /> 3) İç Sofalı Plan Tipleri<br /> 4) Orta Sofalı Plan Tipleri<br />
1) Sofasız Plan Tipleri: Türk Evinin en ilkel durumudur. Odaların
birbirleri ile ilişkileri yoktur. Her odaya dışarıdan girilir. Bu türler
genellikle bahçe kapısı ve bahçe duvarları ile korunan iç avlulu, ön
bahçeli veya yan bahçeli evler için söz konusudur. Anadolu’nun orta,
güney ve doğu bölgelerinde uygulanmıştır. Bu tipin ekonomik koşullarla
da ilgili olduğu söylenebilir. Örneğin İstanbul’da bu tipe
rastlanmamıştır. Sofasız plan tipinin iki katlı olanları da vardır. Üst
kata avludan bir merdivenle çıkılmaktadır.<br /> 2) Dış Sofalı Plan
Tipleri: Türk evinin ikinci türüdür. Odalar arasındaki ilişkiler SOFA
denilen bir ortak mekanla sağlanır. Anadolu’nun kırsal kesiminde, avlulu
ve bahçeli evler için pek çok uygulama alanı bulmuştur. Sofa yılın
büyük bir bölümünde oturma mekanı olarak kullanıldığından, doğa ile
kucak kucağa yaşamak kırsal kesimi insanlarını adeta büyülemiştir.
Ilıman veya sıcak iklimli yörelerden sofanın önü tamamen açık bırakılmış
böylece ev halkı için bir serinleme imkanı yaratılmıştır. Kışın ise
odalar ocaklarla ısıtıldığından odalarda barınılmıştır.<br /> 3) İç Sofalı
Plan Tipleri: Geleneksel Türk evinin en yaygın olanıdır. Sofa odalar
arasına alınarak halk arasında karnıyarık diye adlandırılan bir plan
tipi ortaya çıkmıştır. Dış sofalı eve nazaran daha muhafazalı olması
nedeniyle Anadolu ve Rumeli’nin her iklim kuşağında kullanılmıştır.
Özellikle sıkışık yerleşmelerde, kasaba ve şehirlerde tercih edilmiştir.
Dış sofalı evlere nazaran daha fazla odayı içermesi, daha ekonomik
olması bu tercihin ana nedenleridir.<br /> Bu türde sofa, ya güneşli,
manzaralı yöne veya sokağa yönlendirilmiştir. Merdivenin durumuna göre,
sofanın bir veya her iki ucunda köşk, sekilik gibi isimlerle anılan özel
mekanlar yer almıştır. Burada ya bir sedir bulunurdu veya biraz
yükseltilerek hatta sofadan parmaklıklarla ayrılarak biçimlendirilmiş
bir geniş oturma köşesi düzenlenirdi. En eski tiplerde merdiven sofanın
dışında bulunurdu. Daha sonraları sofanın içine alınmış fakat rast gele
konumlandırılmıştır.<br /> 4) Orta Sofalı Plan Tipleri: Bu tip,
diğerlerine nazaran daha geç uygulanmaya başlanmıştır. 18. ve 19.
yüzyıllarda İstanbul’da saray, kasır, köşk gibi orta sofa çok değişik ve
ilginç biçimler almış, böylece ev tasarımına zenginlik kazandırmıştır.
Sofanın ortaya alınması ile ev planları daha çok kare veya kareye yakın
dikdörtgenler haline dönüşmüştür. Binanın dört köşesine dört oda
yerleştirilmiş, oda aralarına da merdiven, eyvan, hale, kiler, mutfak
gibi servis mekanları getirilmiştir. Sofa önceleri dört köşe iken,
zamanla köşeler pahlandırılmış, sekizgen, çokgen, oval veya eliptik
şekiller oluşmuştur. Sofanın muhafazalı olması evin iyi ısıtılabilmesine
imkan sağlamış, bu da soğuk bölgeler için tercih sebebi olmuştur.<br /> Türk Evi Planında Ana Unsurlar<br />
1) Sofalar: Sofa, odalar arası ortak bir mekandır. Türk evinin en
karakteristik öğelerinden biridir. Bütün oda kapıları sofaya açılır.
Sofanın kenarda, arada ve ortada yer almasına göre değişik plan tipleri
çıktığını konumuzun 2. bölümünde anlatmıştık.<br /> Sofalar bir
sirkülasyon alanı olmakla birlikte aynı zamanda bir oturma ve toplanma
alanıdır da. Dolaşım dışında kalan bölümlerinde biçimsel değişime
uğrayarak ilginç oturma köşeleri oluşmuştur.<br /> Sofa değişik yörelerde
sergah, sergi, sayvan, çardak, divanhane gibi isimler alırlar. Sofanın
tavanı profilli çıtalı tahta kaplamadır. 20. yüzyılın saray kasr ve
köşklerinde ise son derecede zengin ahşap oyma işçilikler, çeşitli
boyalarla yapılmış soyut süslemeler ve alçı tavanlar ağırlık
kazanmıştır.<br /> <br /> 2) Odalar: Türk evinde oda, atalarının yaşadığı
çadıra eşdeğerdir. Çadır nasıl tüm eylemleri karşılayan bir birim ise,
oda da yaşamla ilgili bütün eylemleri yerine getiren bir bütündür. Oda
yaşamla ilgili,oturma, dinlenme, yemek hazırlama, yemek yeme, ısınma,
yatma gibi tüm eylemleri karşılayabilecek donatıya sahiptir. Odalar
genellikle kare veya kareye yakın dikdörtgen şeklindedir. Binanın arsaya
oturuşu hangi şartlarda olursa olsun üst kat odalarda çıkmalarla oda iç
mekanının düzgünleştirilmesi yoluna gidilmiştir.<br /> Türk Evi Planında İkinci Derece Unsurlar<br />
1) Islak Hacimler (Mutfak, Banyo, vb): Geleneksel Türk evinde temiz ve
pis su ile ilgili mutfak, hela, el yüz yıkama yeri, yıkanma yeri gibi
hacimler tasarımda önemli birer sorun olmuşlardır. Çağdaş tesisat
malzemelerinin ( boru, vana, musluk ) ve şehir içme suyu şebekesinin
bulunmadığı dönemlerde ıslak hacimlere su getirmek, özellikle üst
katlara çıkarmak mümkün olamamıştır. Evin kendisine ait çeşmesi, kuyusu,
sarnıcı varsa bu kaynaklardan taşıma suretiyle su kullanımı söz konusu
olmuştur. Evde, gündelik suyun depolanması için, elle taşınabilen büyük
bakır kovalar ve toprak testiler kullanılmıştır. Pis su tesisatı ise
temiz su kadar problem olmamıştır. Pişmiş topraktan yapılmış pöhrenkler
löğün denilen özel harçlarla kalafatlanarak zemin ve üst katlardan pis
suların tahliyesi için kullanılmıştır. Evlerin pis su giderleri ya
sağlıksız pis su çukurlarına, ya yakındaki bir dereye ( halk arasında
boklu dere diye anılır J ), veya şehir kanalizasyonuna bağlanmıştır.<br />
2) Merdivenler: Merdivenler dış sofalı eski tiplerde tamamen dışarıda
ve sofaya paralel bir konumdadır. Tek kollu ve genelliklede
sahanlıksızdırlar. Bu tipte merdiven sofa içine alındığında ise eğer ara
kat varsa bir sahanlık yaparak o odaya giriş sağlarlar. Eğer ara kat
yoksa merdivenler tek kolludur. Sofa içindeki yerleri de rasgeledir.<br />
Merdivenlerin oda sıraları arasına alınması hali, orta ve iç sofalı
tiplerde daha çok görülür. O zaman plan şemasında merdivende önemli bir
rol oynamaya başlar. Hatta öyle ki 19.yy. evlerinde merdiven biçimi,
çevre galerileri, korkuluk ve basamakları ile merdivenler evin ziyneti
haline gelirler. Merdivenler evin konumuna uygun olarak ahşap
kagirdirler.<br /> 3) Ahır, Samanlık, Ambar: Bir çok evlerde Ahır,
Samanlık ve Ambar ayrı bir yapı olarak inşa edilmişse de bir çoğunda
evin zemin katında yer almışlardır. Özellikle köylerde ve kasabalarda
yaşayan tarım uğraşan insanlar için büyük baş hayvanlar çok önemli
olduğundan, onların bakımı, beslenmesi ve korunmasını sağlayan Ahır ve
Samanlık evin ayrılmaz bir parçası olmuştur.<br /> Türk Evine Ait Karakteristikler<br />
Türk evi yapısı iklim koşulları ve doğa örtüsü ile ilişkilidir. 4.I.A.
Kara ikliminin egemen olduğu bölgeler (Doğu, Güneydoğu Anadolu ve Orta
Anadolu) Bu bölgelerde kerpiç, taş yığma yapılar bulunur. 4.I.B. Ilıman
ve yağışlı bölgeler (Rumeli, kuzey, batı, Güneybatı Anadolu) Bu
bölgelerde de ahşap karkas yapılar çoğunlukta bulunur.<br /> 1) Kargir
Yığma Yapılar: Kerpiç killi toprağın su ve samanla karıştırılıp
yoğrularak ahşap kalıplara dökülmesi ve güneşte kurutulmasıyla elde
edilen Türklere ait ilkel bir yapı malzemesidir. Ana ve yavru diye
isimlendirilen büyük ve küçük boyları vardır. Çekme ve basınç
mukavemetleri (drençleri) düşük olduğu için önemli binalarda
kullanılmazlar. Kerpiç, ahşap karkas yapılarda üstün bir dolgu malzemesi
olmuştur.<br /> Kerpiç yapılar tek katlı kerpiç ve düz damlı evler orta ve doğu Anadolu köy yerleşimlerinin karakteristik görüntüsüdür.<br />
Aynı coğrafi bölgelerin taşı bol yörelerinde taş yığma yapılarda
çoğunluktadır. Ocaktan çıkarıldığında yumuşak, işlenmesi kolay olan bu
taşlar zamanla sertleşmekte ve mukavemetleri artmaktadır. Bu taş binalar
çok soğuk ve çok sıcak bölgelerde halkın tercih ettiği yapı türüdür.<br />
Türk evi hangi iklim kuşağında olursa olsun iki veya üç katlı evlerde
zemin katlar genellikle dışarıya karşı iyi korunan içe dönük bir
karaktere sahiptirler. Bu nedenle zemin kat dış duvarları genellikle ya
taştandır veya taş duvar mertekli karma kerpiç ana duvardır. Dışarıya
pencere açılmaz ancak sokağa bakan ara kat varsa onun penceresi
açılabilir .<br /> Taş duvarlar cephelerde uygulanan oyma ve kabartma ve çeşitli süsleme unsurları ile dikkat çekerler.<br />
2) Ahşap Karkas Yapılar: Geleneksel Türk evinde bodrum yapılması adet
değildir. Ancak ıslak mekanlar bölümünde görüldüğü üzere zemin katta pek
çok yörede mahzen denilen kiler toprağa bir miktar gömülmüştür. Bunun
dışında bu mekan sadece bir odadan ibarettir ve çoğunluklada eğer varsa
ara kat bu mahzenin üstünde olur.<br /> Bodrum olmadığı için binaların
temel duvarları derine inmez. Hatta denilebilir ki doğru dürüst
temelleri de yoktur. Ahşap karkas evlerde ahşap taşıyıcıyı iskelet ya
horasan harçlı yüzeysel bir temel taş duvarın üzerine veya büyük kübik
köşe taşlarının üzerine kurulmuştur. Eğer taş duvarın üzerine kurulmuşsa
duvarın üzerine yatırılmış kalan ahşap kirişlere oturtulan ana
dikmeler, ara dikmeler, kenar çaprazları, pencere alt üst hatılları ve
döşeme bırakma kirişi ile iskelet tamamlanmıştır. Eğer ev iki veya üç
katlı ise diğer katlarda aynı biçimde üst üste tekrarlanmıştır.<br /> Kötü
bir alışkanlık olarak da çevrede mevcut tarihi bir kalıntıdan alınan
işlenmiş büyük taşlar pek çok evde köşe taşı olarak alınmıştır. Bunların
arasında üzeri yazılı kitabeler, sütun kaideleri, heykel kaideleri,
kornişler maalesef köşe taşı olarak kullanılmışlardır. Ahşap karkas
evlerde iskelet dolgusu olarak değişik yörelerde kerpiç, tuğla, taş
kullanılmış, bazı hallerde de içi boş bırakılarak iç ve dış yüze ince
ahşap çıtalar çakılarak üzeri kıtıklı kireç harcıyla sıvanmıştır. Buna
Bağdadi sıva diyoruz. Bağ evi gibi yazlıklarda ise iç yüz tahta
kaplanmış, dış yüz ise ahşap iskelet açıkta bırakılmıştır. Karadeniz
yöresindeki örneklerde bu boşluklar ince yassı taşlarla doldurulmuştur.<br /> 3) Çatılar: Eski Türk evinlerinde iki tip çatı olduğu görülmektedir.<br /> 1)Toprak Damlı Düz Çatılar<br /> 2) Alaturka Kiremit Örtülü Meyilli Ahşap Çatılar<br />
1) Toprak Damlı Düz Çatılar: Toprak damlı çatılar çoğu yuvarlak kesitli
kalın ahşap kirişler üzerine oturtulmuştur. Kiriş araları kısa parça
kalaslarla örtülüp üzerine 30-40 cm killi toprak serilmiş ve
sıkıştırılmıştır. Kil tabakası güneşli havalarda gevşeyip kabardığı için
her yağmur başlangıcında dama çıkılarak (Loğ taşı) denilen bir el
silindiri ile dam sıkıştırılarak su geçirmezliği sağlanır.<br /> 2)
Alaturka Kiremit Örtülü Meyilli Ahşap Çatılar: Geleneksel Türk evinde
binalar büyük çoğunlukla bu çatı biçiminde yapılmıştır. Çatı
konstrüksiyonu ahşap oturtma çatı türünde olup büyük açıklıkların
geçilmesinde asma çatı veya kafes kirişli ahşap çatılar da
kullanılmıştır. Ahşap karkas yapılarda çatı taşıyıcı iskelete
oturtulmuştur. Biçilmiş ve çaplanmış kesitler yerine doğal yuvarlak
kesitler, kiremit altı tahtası yerine ince yuvarlak ahşap çatılar
kullanılmıştır. Arka veya yan cephelerde beşik çatı üçgen alımları
duvarla kapatılmamış ve çatı içi sebze ve meyve kurutmak amacıyla sergen
olarak kullanılmıştır.<br /> Çatı üstüne çıkış delikleri çok değişik
formlarda biçimlenmiştir ve Türk evinde önemli bir rol oynamaktadır.
Orta Anadolu da bunlara Leyleklik denir.<br /> Çatı örtüsü alaturka kiremittir. Bu malzeme Türklere ait bir malzeme olup pişmiş topraktan oluklu bir çatı örtü malzemesidir.<br />
Saçaksız ahşap Türk evi yoktur. Saçaklar cephe biçimlenişine göre
40-150 cm genişliğindedir. Saçak altı kaplamaları önemli olmayan evlerde
pek rastlanmaz ama önemli binalarda ise saçak altlar; Yatay veya eğik,
profilli çıtalı tahta kaplama ile kaplanmış, saçak alın tahtası çeşitli
motiflerle süslenerek saçaklara zenginlik kazandırılmıştır.<br /> 4)
Cephe: M.S 940 Yılında İslamiyet in Türkler tarafından kabul edilmesi
ile yerleşik hayat daha da katılaştı İslam i yaşantı kadın erkek
ayrımını getirdiği için evin içe dönüklüğü binanın biçimlenişini ve
cephe düzenlenişini daha da etkiledi.<br /> Mavera-ün-nehir de bulunmuş iç
avlulu Türk evi kalıntıları bu anlayışın örneklerindendir. Bu evlerin
dışarıya açılan pencereleri yoktu. Bütün odalar iç avluda ışık
almaktaydılar. Bina dış cephesi kale görünümü veren ve sağır yüzeylerden
oluşuyordu. Evin planı ise bugünkü orta sofalı tiplere benziyordu.<br />
Daha sonraki yüzyıllarda cephe anlayışında bazı değişikler gözlendi. Bu
dönemlerden kalma konut kalıntılarına sahip olamadığımız için cephe
özellikleri hakkında bilgi sahibi olmamakla beraber kamu yapılarında ve
camilerde giriş cephesi monumantal bir görünüm kazandı. Diğer cephelerin
katı sağırlığını sürdürmesine mukabil giriş cephesi tezyini unsurlarla
bezendi. Türk evi zeminden çatıya bir bütündür. Yatay ve düşey
unsurlarla, boşluklar ve doluluklarla genel kitle tasarımı ile bir
(plastik değer), bir (anıt) tır. Devamlılığı yoktur. Bitmiş, sonuçlanmış
bir olgudur. Cephelerde bu anlayışa uygun olarak
biçimlendirilmişlerdir.<br /> Orta Anadolu’da yatayda cepheye yansıyan her bir mekan (Mağ ) adını alır. Bu 4 - 6 metrelik bir odayı veya sofayı tarif eder.<br />
Simetri , Türk evinde çok tutulan bir kavramdır. Planda kitlede,
cephelerde geniş çapta uygulanmıştır. Sofasız, dış sofalı plan
tiplerinde de kullanılmakla beraber orta sofalı ve iç sofalı tiplerde
sanki anıtsallığın bir anahtarı gibi kabul edilmiştir.<br /> 5)
Pencereler: Eski Türk evlerinde pencereler genellikle üst katlarda
yoğunlaşmakta, zemin katlar ise sağır duvarlardan oluşmaktadır. Alt kat
pencereleri demir veya ahşap korkuluklarla güvenlik altına alınmıştır.
Birçoklarında ayrıca mahremiyeti sağlamak üzere düz veya dışarı doğru
şişkin ahşap kafesler kullanılmıştır. Bağ evlerinde veya yazlıklarda
ise, rüzgar, yağmur, kar ve hırsızlık olaylarına karşı tüm kat
pencerelerine ahşap çakma kepenkler ve panjurların kullanıldığına da
tanık oluyoruz.<br /> Ahşap karkas evlerde, tüm pencereleri çepeçevre
ahşap eşik (söve ) ve pervazlar çevrelemektedir. Bu pervazlar özenli
binalarda ilginç süsleme ve oymalarla zenginleştirilmiştir. Ayrıca iç ve
dış cephelerde, döşeme kirişleri ve köşe ana dikmeleri de yine ahşap
pervazlarla belirginleştirilmiştir. Bu pervazlar aynı zamanda cephe
sıvasına da mastar görevi yapmaktadırlar.<br /> Türk evinde normal pencere
tipi dikine konulmuş dikdörtgendir. Genişlik ve yükseklik oranı ise
genellikle ½ olmakla birlikle, genişliği 100 cm yi geçmemek ve
dikdörtgen formunu bozmamak üzere çeşitli boyutlara tanık olunur.
Önceleri yatay açılan çift kanatlı pencereler yaygın iken daha sonraları
düşey hareketli sürme pencereler rağbet görmüş ve bunun neticesi olarak
da ½ oranı zorunlu hale gelmiştir.<br /> Pencereler tamamen ahşap olup
yapımında geçme, kiniş ve ahşap pimler kullanılmıştır. Yazlık evlerde ve
konaklarda tepe pencereleri de vardır. Kat yüksekliklerinin normalden
büyük olduğu evlerde bu pencereler sadece ışık ve süs için kullanılan
sabit unsurlardır. Bir başka tip pencere tipi ise çıkma (cumba) yan
pencereleridir. Her ne kadar cumba cephesi pencereleri normal pencere
biçiminde ve boyutunda ise de çıkma yanlarına bu genişlikte pencereler
sığmadığı için daha dar pencereler cumbaya yandan da görüş olanağı
kazandırmışlardır.<br /> 6) Dış Kapılar: Tarımla uğraşan insanlara hizmet verebilmek için evin giriş kapıları (taşlık, hayat) çift kanatlı yapılmıştır.<br />
Giriş evin en zayıf noktası olduğu için kapı kasası ve kanatları en iyi
cins keresteden imal edilmiştir. İç tarafında yatay ve kalın ahşap
kuşaklarla takviye edilmiş ve dövme demir perçin çivilerle bir kale
kapısı görünümü kazandırılmıştır. Bahçe ve avlu kapıları ise daha az
özenlidir. Çoğunun üzerinde bir saçak (siperlik) vardır. Üzeri alaturka
kiremit kaplıdır.<br /> Ev giriş kapılarının üzerinde çoğunlukla camsız
bir ışıklık penceresi vardır. Ahşap profilli parmaklıklar veya dövme
süslü parmaklıklarla güvenliği sağlanmıştır. Hayata (zemin kat) ışık ve
havalandırma sağlamak içindir. Daha özenli evlerde ise bu ışıklıklar
formları, renkli camları veya vitrayları ile göz alıcı bir görünüm
içindedirler.<br /> Eve gelen kişilerin geldiklerini içeriye
duyurabilmeleri için dövme demir, tunç veya çeşitli madeni alaşımlarla
yapılmış kapı tokmakları da Türk el sanatları için övünç kaynağı
olabilecek niteliktedir.<br /> 7) İç Kapılar: İç kapılarda ev sahibinin
maddi varlığına ve sosyal seviyesine göre şekillenmişlerdir. Önemsiz
kapılar iki veya üç yatay kuşaklı çakma kapılardır. Önemli evlerde ise
aynalı kapılar, çok parçalı veya oyma işlemeli süslü kapılar odaları
süslerler. Bazı evlerde baş odaların giriş kapılarının üstünde kemerli
bir ahşap eleman vardır. Fonksiyonel bir değeri bulunmamakla beraber baş
odayı tarif eden bir simgedir. Oda kapılarının üst pervazı odayı baştan
başa dolaşan raf veya yatay pervazla birleşerek bütünlük sağlar. Zaten
oda içindeki yüklük, gusülhane, ocak, kapı, raf gibi elemanların üst
sınırı bu görsel hududu belirleyen öğelerdir.<br /> <br /> 8) Çıkmalar
(Cumbalar): Geleneksel Türk evinin belki de en belirgin özelliği
cumbalarıdır. Dünyanın hiçbir ülkesinde hiçbir yapı sanatı bu öğeyi
konut mimarisi ile bu kadar mükemmellikte bütünleştirememiştir. Arsa
geometrisi ve topografyası ne olursa olsun cumbalar üst yapıyı
düzgünleştirmiş odaları alışıla gelmiş kare veya kareye yakın
dörtgenlere dönüştürmüş, zengin bir bakış açısı yaratmış, günün her
saatinde gün ışığından yararlanma imkanı sağlanmış, iç mekanda ilginç
yaşama ortamları yaratmıştır. Cumbalar, bulunduğu odaya diğer odalardan
daha fazla değer kazandırmıştır. Çoğunlukla sokak cephesinde,
bahçe-sokak köşesinde, simetrinin zorunlu hale getirdiği durumlarda da
bahçe cephesinde yapılmıştır.<br /> Çıkmalar; basit konsol çıkmalar,
bindirmeli konsol çıkmalar, göğüslemeli çıkmalar (eli böğründe) diye
gruplandırılabilir. Bu çıkmalarında ayrıca çeşitleri vardır. En
basitleri kat kirişlerinin uzatılması ile elde edilen kat seviyesindeki
taşmalardır. Taşıyıcı köşe direkleri üzerine oturtulan kalın ve kuvvetli
iki başlık kirişi üzerine kat döşemesini teşkil edecek olan kirişler
uçtan itibaren sıralanır. Genellikle dört köşe bazen de yuvarlak
olurlar. Bu çıkmalar en fazla 60 - 70 cm boyutundadır.<br /> Bindirmeli
konsol çıkmalar ise taş konsollara benzeyen bir tertiple düzenlenirler.
Bindirmeler iki veya üç kademe olabilir. Konsol kirişler kare veya
kareye yakın dikdörtgen kesitli ve kalın kirişlerdir . Birbirine binen
kirişlerin arasına yastık niteliğinde ahşap latalar konulur. Konsol
kiriş boyutları 15x15, 15x18 cm civarında olup çıkma 100 - 130 cm
kadardır. Bazen güvenliği sağlamak için çıkmanın iki yan ucuna payanda
konduğu da olur.<br /> Payandalı (göğüsleme, eli böğründe) çıkmalar en çok kullanılan ve hemen her yörede örneklerine sık rastlanan bir türdür.<br />
Çıkmalar cephelerde ilgi merkezleridir. Türk mimarisindeki iç-dış
özelliği iç mekandaki önemin dışa yansıması olduğundan cumbalar bol
pencerelidir. Gerek çıkma alnında gerekse çıkma yanlarında üç yönde
manzara, ışık, güneş ve görüş imkanı yaratılmaktadır.<br /> Cumbaların
içleri oturma eylemi için düzenlenmişlerdir. Sedir, makat gibi isimler
alan 40-50 cm yüksekliğinde ahşap oturma yerlerinin üzerine, halılar,
minderler, yastıklar, işlemeli örtüler serilerek Türklere özgü ilginç
mekanlar yaratılmıştır. Yazlık evlerde, bağ evlerinde veya sıcak iklimli
yörelerde çıkmaların altı tecrit edilmediği için hava akımına açıktır
ve sedirde oturanlar serin bir ortamın tadını çıkarırlar. Soğuk ve
ılıman iklimli yörelerde yapılan çıkmaların altı ise tecrit (samanlı
kerpiç çamuru) edilerek mekanın iyi ısınması sağlanır.<br /> 9) Ocaklar ve
Dolaplar: Bu iki öğe geleneksel Türk evinde birbiriyle çok iyi
bağdaştırılmıştır. Her ikisinde de gerekli olan hacimsellik nedeniyle
birbirini bütünleyen iki unsur olmuşlardır. Ocaklar odaların ısıtma
elemanlarıdır. Dolaplar ise her odaya ait eşyaların saklandığı, bir
başka deyişle işlevini bitiren eşyanın yerleştirildiği, kullanılması söz
konusu olduğunda da kolayca alınabilecek konumda bulunan yerlerdir.
Hemen hemen tamamı ahşap kapaklı ve kapalıdır. Türklerde camlı dolap
geleneği yoktur. Çünkü Türkler zenginliklerini teşhir etmekten
hoşlanmazlar.<br /> <br /> 10) Tavanlar: Yararlı kullanma alanı sınırı
odanın çevresel örgütlenmesinde çok önemli bir görev yüklenmiştir. Tavan
bir anlamda işlevsel olarak kullanılmaz. Diğer bir değişle elle
tutulmaz buna karşılık gözle görülebilir. Bu neden üst kesim soyut
biçimlere doğru gelişme göstermiştir. Türk odası kare veya kareye yakın
dörtgenlerden oluştuğu için tavanda aynı geometriyi korumuştur. Orta
alan ise merkezi bir bezeme anlayışı ile ilgi noktası haline
dönüştürülmüştür.<br /> Tavan bezemeleri Türk evinin en ilginç yönlerinden
biridir. Geometrik biçimlerin tekrarından oluşan süslemeler olduğu gibi
stilize edilmiş çeşitli kuş, hayvan ve çiçek motifleri ve çok emekli el
işi oymalarda tavanları süslemektedir. Kenarlar (kenar suyu), merkezde
(göbek) denilen süs elemanlarıyla zenginleştirilmektedir.<br /> Türk Evleri Günümüze Kadar Neden Yaşayamadı?<br />
Türk evi bu gün can çekişmektedir. Yaşantımızdan uzaklaşmaktadır.
Sımsıcak izleri günümüz toplumunun kalplerinde yaşamakla birlikte,
ayakta kalan örnekler her gün birer ikişer yok olup gitmektedir. Koruma
amaçlı yasalarla verilen uğraşlarda bu trajik sonuca engel
olamamaktadır. Sımsıcak izlerini kalbinde taşıyan halkımız da bu acı
sona ilgisiz kalmaktadır.<br /> Nedenleri:<br /> 01) Sosyal Nedenler<br /> 02) Kültürel Nedenler<br /> 03) Parasal Nedenler<br /> 04) Endüstriyel Nedenler<br /> 05) Geleneksel Nedenler<br /> 06) Ulaşım<br /> 07) Eğitim<br />
08) Yapım Özellikleri ve Malzeme; gibi çeşitli nedenleri vardır. Bu
nedenlerle Türk evi korunmaya alınmış olsa bile yok olup gitmeye mahkum
gözüküyor.<br /> Eskinin korunmasında zorluklar bulunduğuna göre bu ata
yadigarını çağdaşlaştırarak yeniden inşa etmek çözüm olabilir. Özellikle
toplu konut sahalarında, Anadolu’nun muhtelif yerleşme bölgelerinde
yepyeni tasarımlarla bu gelenek yaşatılabilir.<br /> İç mekanlar, iç donatım elemanları çağdaş yaşam şartlarına göre dizayn edilebilir.<br />
Basın ve yayın organlarıyla toplum bilinçlendirilebilir.
Üniversitelerde normal programların arasına bu bilinçlenmeyi sağlayacak
ek programlar yerleştirilebilir. Mimarlık eğitiminde geleneksel Türk
evinin ağırlığı olabilir. Yatırımcı ve araştırmacı kuruluşlar bu
yenileştirme ve çağdaşlaştırma operasyonları için modeller
geliştirebilir. Malzeme üreten firmalar, bu anlayışa paralel olarak
geleneksel motiflere ağırlık verebilir. Böylece eski mükemmel örnekler
restore edilerek toplumun hizmetine sunulurken, diğer taraftan da bu işe
gönül vermiş genç mimarlar yepyeni fakat geleneksel tavırlı Türk evleri
ile kentlerimize çağdaş bir görünüm verebilirler.</span></span>Kum Tanesihttp://www.blogger.com/profile/12128250103722724703noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-2778535361421553614.post-15332169250373479162013-04-21T15:38:00.003-07:002013-04-21T15:38:33.198-07:00<span class="userContent" data-ft="{"tn":"K"}">Turan Orduları Komutanı Kahraman Enver Paşa <br />
Enver Paşa’nın hayatının en ilginç yanlarından birisi de hiç şüphesiz
onun Türkistan’da yürütmüş olduğu hürriyet mücadelesidir. Bu mücadele,
tamamen serdengeçtice ve belki de tamamen tarihe bir kahramanlık destanı
bırakmak istercesine yapılmıştır. Çünkü soyunmuş olduğu mücadele, onun
bir başına altından kalkamayacağı kadar büyük bir mücadele idi ve etra<span class="text_exposed_show">fında
ne bir mücadele gücü vardı ne de görüş birliği. Her grup kendi başına
Ruslara karşı mücadele ediyordu. Enver Paşa ise her ne kadar “Buralar
benim ata yurdum” dese de gerçekte Türkistan’da bir yabancı idi ve
etrafında ancak bir avuç Türk Serdengeçtisi vardı. <br /> <br /> Enver
Paşa’nın, Türkistan millî mücadelesinde aktif olarak savaş meydanlarında
boy göstermesi, Türkistan tarihinde de Türk dünyasında da eşine
rastlanmayan büyük bir hadisedir. Türkistan milli mücadelesine yeni
ufuklar ve yeni ümitler kazandıran Enver Paşa, Türk liderleri için büyük
meşale olmuştur. Başka bir Türk ülkesinde doğmuş, Osmanlı Devleti
ordularının başkumandanı ve nihayet Osmanlı Devleti’nin savunma bakanı
olmuş bir şahsiyetin, askeri yönden bir mağlubiyete düşmüş olsa da,
Türkistan’da yaptığı faaliyetten dolayı gurur duyması, takdire şayandır.<br /> <br />
Enver Paşa, Moskova tarafından kendi şahsiyetinin istismar edildiğini
fark edince, Türk dünyası için bir ölçü olarak gördüğü Türkistan’ın
kaderine ilişkin acı tecrübeler ediniyordu. Büyük bir vakar ve haysiyet
ile Türkistan’ı Sovyetlerden kurtarma görevini üstleniyordu. Özgürlük
mücadelesinin bütün liderleri, İbrahim Bek gibi birkaç kişi hariç, ona
karşı saygı duyuyorlardı. Savaş tecrübesi olan, dünyaca tanınmış askeri
bir şahsiyetin, Türkistan’da askeri malzemenin yetersizliğine rağmen,
Türklerin Ruslara karşı sürdürdükleri savaşta başkumandanlık görevini
üstlenmesi, Türkistan milli mücadelesi için büyük bir gurur vesilesi
olmuştu. Enver Paşa Türkistan’da ve özellikle Doğu Buhara’da birçok
mağlubiyet almış, fakat hiçbir zaman ümitsizliğe düşmemiştir.
Sovyetlerin istihbarat biriminin kalleşliğine kurban gitmiştir. Kuzey
Kafkasya’nın eski savunma bakanı Ali Kantemir, Enver Paşa’nın Türkistan
için önemi hakkında haklı olarak şunları yazmaktadır. <br /> <br />
“Türkiye’de onun hakkında ne düşünülürse düşünülsün, Enver Paşa her
Türkistanlı tarafından saygıyla anılır. Türkistanlılar onu çok sevmiş ve
saymışlardır: Enver Paşa yabancı bir ülkede değil, kendi anavatanında
kardeş vatanda, Türkler ve Türklük için ölmüştür.<br /> <br /> Enver Paşa 42
yıllık hayatının 10 ayını Türkistan’da, Türkistan’ın gelecekte
bağımsızlığına kavuşması inancı ile, özgürlük mücadelelerinin birliğini
sağlama çabası ile ve hiç yorulma bilmeyen savaş azmi ile yaşamıştır.”(
Dr. Baymirza Hayit, Basmacılar-Türkistan Milli Mücadele Tarihi, s.
223-4, TDV. Yayınları, Ankara,1997)<br /> <br /> Türkiye’den şu veya bu
sebeple ayrıldıktan sonra Türkistan’a giden ve oradaki istiklal
mücadelesinin başına geçerek Ruslara karşı büyük başarılar kazanan Enver
Paşa’nın bu başarılarını hazmedemeyen Buhara’daki komünist liderlerden
Alimcan Akçurin, 1922 yılının Mart ayı içinde Enver Paşa’ya göndermiş
olduğu bir mektupta şunları yazıyordu;<br /> <br /> “Siz Türksünüz ve
ülkeniz düşman işgali altında. Askeri gücünüzü orada kullanırsanız,
sizin için daha iyi olur.”( Dr. Baymirza Hayit, age, s. 204)<br /> <br />
Akçurin’in bu sözlerinden hem tıpkı bugünkü Özbekistan Lideri İslam
Kerimov gibi (İslam Kerimov, Özbek kültürünün Türk Kültürü kadar İran
kültürü ile de akraba olduğunu söylemektedir) Türk kimliğini kabul
etmediği, hem de Enver Paşa’yı tehdit ettiği anlaşılmaktadır.<br /> <br />
Belcivan Bölgesi’nde bulunan Çeken Köyü’nde 30 arkadaşıyla birlikte
Ermeni asıllı Ağabekov idaresindeki Çeka (KGB. nin çekirdeğini teşkil
eden örgüt) birliklerine karşı yalınkılıç saldıran Enver Paşa,
arkadaşlarıyla birlikte şehit olurken Özbekistan’daki Lakay Aşireti’nin
reisi İbrahim Bek Lakay, 700 atlısıyla birlikte sadece 50 km. ötededir.
Enver Paşa kendisinden “Ruslar bize saldırdılar. Kaçmak zorunda kaldım.
Denov’a geldim. Rica ederim yardım et!” şeklinde yardım isterken,
İbrahim Bek Lakay “Gitmek istemiyordum. Göktaş’taki Rengendağ’a gittim.
Savaşmayı bırakmıştım artık.” şeklinde itiraflarda bulunarak bir manada
ihanet olmasa bile, işi ağırdan aldığını belgelemiştir.<br /> <br /> İbrahim
Bek Lakay daha sonra Enver Paşa’nın yardımına gitmiştir, ancak iş işten
çoktan geçmiş, yolda Enver Paşa ve arkadaşlarının şehadet haberi
gelmiştir. Bu davranışları yüzünden İbrahim Bek Lakay, yurtdışındaki
Özbek muhalefeti tarafından Enver Paşa’ya kişisel kıskançlık ve
çıkarları yüzünden ihanet etmekle suçlanmıştır. Türkistan’da Enver Paşa’
ya karşı savaşan Kızıl ordu birliklerinin komutanlarından Albay
Vasilyevski “Orta Asya’da Basmacı Hareketi’nin Aşamaları” isimli
incelemesinde İbrahim Bek Lakay’ın tutumu hakkında şu bilgileri
vermektedir:<br /> <br /> “...1922 yılının ortalarında Afganistan’da
sürgünde yaşayan Buhara Emiri’nin yetkili temsilcisi Lakay İbrahim Bey
geldi ve büyük bir olasılıkla, Enver Paşa’nın Türkistan’daki nüfuzunun
artmasından korkarak askeri operasyonları onunla birlikte koordine etmek
istemedi. Bizim bu zaferimizin kazanılmasında basmacılarla Korbaşılar
arasındaki anlaşmazlıkların büyük rolü var. Kırgız Müettin ve Özbek
Korbaşı İsrafil arasındaki silahlı çarpışmalar, Enver Paşa ile İbrahim
Bek Lakay arasında da liderlik mücadelesi, basmacıların gücünü
hafifletiyordu.” <br /> <br /> Bu itilaflar, kabilecilik ayrımlarının
doğurduğu kavgalar olmasa Kızılordu belki de Türkistan Azatlık savaşının
ateşini kolay kolay söndüremeyecekti. Enver Paşa bunun bilincindeydi.(
İrfan Ülkü, KGB Arşivlerinde Enver Paşa, Kervan Yayınları,
s.23,28,39,42,3, İstanbul, 1999)<br /> <br /> Ne var ki Türkistan
bağımsızlık hareketleri başarıya ulaşamadı ve Ruslar, bütün Türkistan’ı
işgal etti. Başarısızlığın başlıca sebepleri arasında korbaşı denen
liderlerin kendi aralarında düzenli bir birlik ve merkezi bir
kumandanlık kuramamaları, savaşlarda tank, uçak, top ve zehirli gaz gibi
silahlar kullanan Ruslara karşı Türklerin makineli tüfeklerinin bile
olmayışı ve nihayet dışarıdan yardım alamamaları zikredilebilir. (Dr.
Baymirza Hayit, age, arka kapak yazısı)<br /> <br /> Burada bir parantez
açarak, Dr. Baymirza Hayit tarafından destansı bir şekilde kaleme alınan
ve Türkistan Milli Mücadelesini anlatan “Basmacılar” isimli kitapta,
Enver Paşa ile İbrahim Bek Lakay’ın isimlerinin yan yana kullanılmakla
birlikte, aralarındaki rekabeti anlatan bazı cümleleri birbirine
ekleyerek hem bu rekabeti, hem de Enver Paşanın zorlu mücadelesini
gözler önüne sermek istiyorum;<br /> <br /> Enver Paşa ve beraberindekiler,
28 Kasım (1921) da, fanatik bir emir taraftarı, fakat cesur askerleri
olan İbrahim Bek’in sahasına, yani Karamendi köyüne gelirler. Bir
sonraki gün Aral köyüne ulaşır ve orada Ali Merdan Toksaba’nın bir gün
misafiri olarak kalan Paşa’nın Türkiye’ye geri dönmesinin mümkün olmakla
birlikte, karışıklık olmaması için bundan vazgeçer. Enver Paşa’nın
özgürlük mücadelesi saflarına geçmesi ile birlikte Buhara Halk
cumhuriyeti idari kadrosunda farklı görüşler belirmişti. Osman Hoca ve
arkadaşları Rusların hegemonyasından kurtularak bağımsız bir devlet
politikası izlemek istiyorlardı. Hükümette başbakanlık görevi yapan
Feyzullah Hoca ve yoldaşları, Rusları ürkütmeyecek tarzda bir uzlaşma
yolu seçerlerken, birçok hükümet üyesi Enver Paşa ile Ruslar arasındaki
mücadelenin seyrine göre tavır belirlemekten yanaydı. İbrahim Bek gibi
birçok Emir taraftarı ise, hem Enver Paşa’ya, hem ceditçilerin
hükümetine ve komünistlere, hem de Ruslara karşı çıkıyorlardı. Akçurin
gibi Buhara komünistleri ise Ruslarla şartsız olarak çalışmaktan
yanaydılar. Enver Paşa ise işte böyle karşıt fikirlerin ve güçlerin
olduğu bir ortamda doğruyu yapmak zorundaydı. İbrahim Bek ile Enver
Paşa’nın ayrılmaları özgürlük mücadelesinin devamını olumsuz yönde
etkilemişti. Böylece Kızıl Ordu, koordineli bir çalışma yapamayan Türk
güçlerine karşı saldırma fırsatı bulmuştur. Enver Paşa’nın Lâkay
vadisine girmesiyle birlikte, Kızıl Ordu İbrahim Bek’e yanaşarak vadiyi
terk eder, böylece Enver Paşa dışlanmış olur. Gerçekten de İbrahim
Bek’in birlikleri geri çekilen Sovyet sağ kol birliklerine ve İbrahim’in
vekili Togay Sarı da Enver Paşa’nın birliklerine saldırır. Böylece
büyük bir Rus ve Bolşevik düşmanı olan İbrahim Bek milli mücadeleye
ihanet eder. Onun bencilliği Enver Paşa’nın Sovyetler tarafından imha
edilmesine neden olur. Kızıl Ordu birlikleri, İbrahim Bek’e saldırmaktan
vazgeçer ve düzenli olarak Enver Paşa’ya saldırmaya başlar.( Dr.
Baymirza Hayit, age, s. 200-2, 215, 219) <br /> <br /> Enver Paşa ile
İbrahim Bek Lakay arasındaki rekabeti ve ihaneti okudukça Mustafa Kemal
Paşa ile Çerkez Ethem arasındaki mücadeleyi hatırlamamak mümkün
değildir. Her iki olay da benzer karakter arz etmektedir. İbrahim Bek
Lakay yaklaşık 20.000 kişilik kuvvetiyle zaman zaman Enver Paşa ile de
çatışarak Türkistan milli Mücadelesi’ndeki yerini alırken, Çerkez Ethem
de çoğu atlı olmak üzere yaklaşık 3000 kişiden teşekkül eden ve “Kuvveî
Seyyare” denilen birlikleriyle ilk zamanlarda Kuvayı Milliye’nin yanında
yer alarak işgal kuvvetlerine karşı savaşmış, ancak sonradan Mustafa
Kemal Paşa ile yolları ayrılarak birbirlerine rakip olmuşlardır. Bu
rekabetlerde Enver Paşa Ata yurdumuz olan Türkistan’da soydaşlarımızın
arasında ancak bilmediği bir coğrafyada şehit olurken, Mustafa Kemal
Paşa, Ana vatanımız olan Anadolu’da kendi bildiği bir coğrafyada şansını
iyi değerlendirerek zafere ulaşmıştır. <br /> <br /> Enver Paşa’nın
şehadeti üzerine Türkistan’ın tamamında aylarca matem devam etmiş,
Buhara Halk Cumhuriyeti Hükümeti Enver Paşa’nın ölümünü Ruslarla
birlikte kutlarken, Afganistan Emiri Amanullah Han 2 Ekim 1922 gününü
Enver Paşa’nın hatırasına devletin matem günü ilan etmiştir. Buhara
hükümeti ise, 49 Sovyet askerini Buhara’nın kızıl yıldız madalyasını
vererek ödüllendirmiştir. (Dr. Baymirza Hayit, age, s. 221) <br /> <br />
Burada aklımıza gelen, Buhara hükümetince madalya verilerek
ödüllendirilen bu 49 Sovyet askerinin, büyük ihtimalle Enver Paşa’yı
şehit eden askerler olduğudur. Neticede ayrılıkçı Çerkez Ethem ve
yandaşları Türkiye’yi terk edip Yunanistan’a sığınmak zorunda kalırken,
İbrahim Bek Lakay ayrılıkçı Özbek korbaşılar, mahalli liderler ve Enver
Paşa’yı şehit eden Rus askerlerini madalyalarla ödüllendiren sözüm ona
Buhara Hükümeti yetkilileri, ülkelerinin yaklaşık 70 yıl süre ile Rus
Bolşevizmi’nin altında ezilmesine ve sömürülmesine sebep olmuşlardır. Şu
anda bile Türk Cumhuriyetleri’nin birçok yönden tam bağımsız oldukları
söylenemez.<br /> <br /> Belcivan bölgesinde bulunan Çeken Köyü’nde Enver
Paşa’yı ve 30 arkadaşını şehit eden Çeka’nın komutanı “Ağabekov’un
gerçekte Rus olmadığını yakınlarının dışında pek az kişi bilirdi. Çünkü
resmi adıyla Ağabekyan, o günlerde Rusya Bolşevik Partisi’ne üye olmuş
bir Ermeniydi. Ağabekyan’ın torunu, daha düne kadar Özbekistan’da devlet
başsavcısı olarak çalışmıştır” (İrfan Ülkü, age, s. 20-5)<br /> <br />
Gerçi Gürcü asıllı Stalin’in Sovyetler Birliği’ne lider, Azerbaycan
Türk'ü asıllı Haydar Aliyev’in Politbüro üyesi olabildiği bir sistemde,
Ermeni Ağabekyan’ın torununun Özbekistan’da devlet başsavcısı olmasına
şaşırmamak ve bu doğruyu normal karşılamak gerekir diye düşünüyorum. <br /> <br />
Enver Paşa’nın Türkistan’daki çalışmalarından rahatsız olan bazı Özbek
İdarecilere karşılık, onun vefatı üzerine günlerce matem tutan, ağıtlar
yakan ve şiirler yazan Özbek soydaşlarımız da çıkmıştır. Bunların en
meşhuru Bütün Türkistan’ın Milli Şairi sayılan Özbekistanlı şair
Abdulhamit Süleyman Çolpan’dır. Onun Enver Paşa’nın şehadetinin ardından
1922 yılında Semerkant’ta yazmış olduğu ve Enver Paşa’nın şehit olduğu
bölgeye izafeten “BELCİVAN” adını verdiği şiir bir ağıt ve adeta bir
feryat niteliğindedir.<br /> <br /> BELCİVAN<br /> <br /> Feryadım boğsun Dünya’nın bütün varlığını;<br /> Ümidim son ipini de koparıp atsın!<br /> Gazaptan titreyen genç bir yiğidin<br /> Dolmuş mermiler sinesine taş gibi,<br /> Dağlarda özgürlük diye gezen geyiğin<br /> Matemler inmiş kara gözlerine.<br /> Deryalar, dalgalar titreten bir yiğit,<br /> Yediği darbelerin kahrından yıkılıp kalmış,<br /> Kurtuluş yıldızı sanki hiçliğe karışmış,<br /> Senin son canını da düşmanlar almış.<br /> Marmara boyları, Edirne yolu,<br /> Çatalca Ovası, Boğaz geçidi,<br /> Karpat Dağları, Trablus Çölleri,<br /> Güzel Selanik’in şirin bahçeleri.<br /> Şehitlerin yüzüne damlayan nurlar,<br /> Bizi kan ağlattı bu kara haber.<br /> Berlin sokakları yiğidin birini,<br /> Dopdolu koynuna alıp sardı,<br /> Tiflis’in havaları da bir kurtarıcı yiğidi,<br /> Kara kanlara boyayıp toprağa saldı.<br /> Tarihin rengini kanlarla karartıp dolduran<br /> En son ümidimizi de kana boyadı o Belcivan.<br /> Ah nasıl uğursuz zamanlar gelmiş,<br /> Feryadım Dünya’nın varlığını boğup öldürsün,<br /> Kapkara bahtına şeytanlar gülsün!<br /> <br />
(Bu şiir, Dr. Baymirza Hayit’in “Basmacılar” isimli eserinin 224.
sayfasında ve İrfan Ülkü’nün “KGB Arşivlerinde Enver Paşa” isimli
kitabının 7. sayfasında yer almaktadır. İrfan Ülkü’nün kitabında bulunan
metin daha şiirsel olduğundan tercihimiz bu yönde olmuştur. Şiirde
Enver Paşa’nın görev yaptığı yerlerin yanı sıra Berlin’de katledilen
Talat Paşa’ya ve Tiflis’te Ermenilerce şehit edilen Cemal Paşa’ya da
atıfta bulunulmaktadır.)</span></span>Kum Tanesihttp://www.blogger.com/profile/12128250103722724703noreply@blogger.com0